«Αν θέλουμε να κρίνουμε το Βιβλίο
Εικαστικά Γ΄ Γυμνασίου» 1-9-2006
Αν θέλουμε να κρίνουμε το βιβλίο των Εικαστικών για τη Γ΄ Γυμνασίου θα πρέπει
να μας απασχολήσουν πρωτίστως σοβαρά
ζητήματα, όπως ποια ύλη παρουσιάζεται, πώς αντιμετωπίζονται οι θεωρητικές
έννοιες, τι εργασίες προτείνονται και δευτερευόντως να εξετάσουμε αν βοηθάει να
γεφυρωθούν η έλλειψη γνώσεων και η ανάγκη για έκφραση εφήβων μαθητών, δίνοντάς
τους ερεθίσματα σε διάφορους τομείς της τέχνης.
Η ύλη αφορά:
α) 4 θέματα για τα μορφικά στοιχεία της εικαστικής γλώσσας, φως, όγκος, χώρος, δομή-σύνθεση, που συμπληρώνουν
τις βασικές γνώσεις στα ζητήματα μορφής.
Το θέμα κίνηση-ένταση-δυναμική, όπου
τα μορφικά στοιχεία ερευνώνται ως ταυτόσημα με το περιεχόμενο και τις σημασίες του
έργου, εμπλουτίζοντας έτσι το ζήτημα της μορφής.
β) 3 θέματα, γραφιστική, βιομηχανικό
σχέδιο, ένδυμα, από σύγχρονους τομείς εφαρμογών της τέχνης, στους οποίους
στρέφονται αρκετοί από τους μαθητές μας μετά το Λύκειο, με ανώτερες σπουδές και
εργασία.
γ) 2 θέματα, φωτογραφία, βίντεο-Η/Υ,
με τα οποία, όπως η υποχρεωτική εκπαίδευση συναντάει τη σύγχρονη εποχή και φέρνει
στο σχολείο τον υπολογιστή, έτσι και η καλλιτεχνική εκπαίδευση συναντάει τη
σύγχρονη τέχνη και διδάσκει το άνοιγμά της στις νέες τεχνολογίες - που αν και
λειτουργούν στην τέχνη από τη δεκαετία του ΄60, στην Ελλάδα σήμερα συνεχίζουμε
να τις ονομάζουμε «νέες τεχνολογίες».
δ) 2 θέματα που αφορούν το μοντέρνο κίνημα του 20ού αιώνα, η Αφηρημένη Τέχνη-τα μη παραστατικά έργα,
Ασαμπλάζ-παρεμβάσεις στο χώρο, στα οποία επιδιώκεται η επαφή των μαθητών με
τη μοντέρνα τέχνη που, ενώ άλλαξε τη διαδρομή ολόκληρης της τέχνης, συνεχίζει
να μην είναι γνωστή σε βάθος, να μην κατανοείται και να αμφισβητείται.
Το θέμα, ομοιότητες και διαφορές των
Καλών τεχνών, στο οποίο αποσαφηνίζονται τα ιστορικά όρια ανάμεσα στις
τέχνες και τοποθετείται η τέχνη στο σήμερα, όταν τα όρια αυτά έχουν χαθεί και
το έργο υπάρχει ως αυτόνομο εικαστικό έργο.
Έτσι, πρέπει να διερωτηθούμε:
α) Κατά πόσον η ύλη ταιριάζει με την τάξη και την ηλικία των μαθητών;
β) Ολοκληρώνονται οι εικαστικές τους γνώσεις;
γ) Παρουσιάζονται σύγχρονα θέματα-προβληματισμοί που αφορούν τους νέους
ανθρώπους και το μέλλον τους;
Οι θεωρητικές έννοιες της τέχνης εξετάζονται:
α) ερμηνευτικά - εγκυκλοπαιδικά, σε σχέση με άλλα μαθήματα της τάξης,
β) μέσα από την ιστορία της τέχνης, με την παρουσίαση και ανάλυση επιλεγμένων
εικονογραφημένων παραδειγμάτων – έργων.
Η επιλογή των έργων – παραδειγμάτων έγινε με τα εξής κριτήρια:
α) τα έργα να έχουν δημιουργηθεί τις χρονικές περιόδους που εξετάζονται στη
γενική Ιστορία της Γ΄ Γυμνασίου, δηλαδή από το 18ο αιώνα μέχρι
σήμερα.
β) να γίνεται με μικρή αναδρομική αναφορά σε όλη την ιστορία της τέχνης,
ώστε να δημιουργούνται συνδέσεις και να αναδεικνύεται η συνέχεια του φαινομένου
της τέχνης.
γ) να προβάλλεται η τέχνη της αρχαίας Ελλάδας και των Ελλήνων καλλιτεχνών.
Οι ερωτήσεις – ασκήσεις - δραστηριότητες - εργασίες που προτείνονται σε
κάθε θέμα, είτε συνοδεύοντας το θεωρητικό μέρος είτε στο τέλος του, όταν αυτό
ολοκληρώνεται, αφορούν:
α) ερωτήσεις που ενεργοποιούν την κρίση των μαθητών, διερευνούν θέματα
τέχνης και συσχετίζουν τις έννοιες τέχνης με την κοινωνία, τη ζωή και το
περιβάλλον.
β) ασκήσεις γνώσεων και κρίσης.
γ) δραστηριότητες που ενοποιούν τη μάθηση με την αλληλοδιείσδυση των
γνωστικών αντικειμένων (διαθεματικότητα), ενεργοποιούν την προσωπική δράση των
μαθητών, οι οποίοι θα πρέπει να κινηθούν μόνοι, να ερευνήσουν διάφορους τομείς
και να εξάγουν τα δικά τους συμπεράσματα.
δ) εργασίες τεχνικής, γνώσεων, φαντασίας και προσωπικής έκφρασης.
................................
«Οι συνάδελφοι νομίζουν» 5-9-2006
Οι συνάδελφοι νομίζουν ότι τα διδακτικά πακέτα που αφορούν τα Εικαστικά
υλοποιήθηκαν για τους ίδιους και όχι για τους μαθητές. Τα παιδιά θέλουμε να
εκπαιδεύσουμε, όχι τους εαυτούς μας. Κάθε άλλος συνάδελφος από άλλη ειδικότητα,
μπροστά στα νέα εκπαιδευτικά βιβλία αναλογίζεται κατά πόσο είναι πιο
ενδιαφέροντα και περισσότερο κατανοητά για τους μαθητές τους. Στη συνέχεια
ενδέχεται να αναλογιστούν κατά πόσο άλλαξε η διδακτική ύλη και πόση εργασία θα
πρέπει να επωμιστούν παραπάνω. Όμως κάθε άλλη εκπαιδευτική ειδικότητα έχει
προσαρμοστεί σε μια καθορισμένη εκπαιδευτική διαδικασία (ύλη, μεθοδολογία).
Κατά έναν περίεργο τρόπο η μόνη που εξαιρείται είναι η καλλιτεχνική! «Το καλάθι
των αχρήστων στο οποίο εμείς οι εικαστικοί
δάσκαλοι είμαστε πεταμένοι από την πολιτεία» (Μ.Λιάκου, Εικαστική Παιδεία, Νο 22, σελ. 173), όντας καλλιτέχνες το
δημιουργήσαμε με την υπεροψία μας, πλασαριζόμενοι ως κάτι ιδιαίτερο μέσα στο εκπαιδευτικό
σύστημα. Πότε θα αντιληφθούμε ότι επειδή είμαστε «καλλιτέχνες», δεν σημαίνει
ότι η εκπαιδευτική μας ιδιότητα θα πρέπει να διαφοροποιείται των υπολοίπων.
Όλοι εργαζόμαστε για την εκπαίδευση των
παιδιών, δηλαδή «την καλλιέργεια των πνευματικών και σωματικών ικανοτήτων και
δεξιοτήτων των νέων ανθρώπων με σκοπό να γαλουχηθούν με τα πολιτισμικά αγαθά
και να τους δοθούν ευκαιρίες να κτίσουν ολοκληρωμένες προσωπικότητες, να
αναπτυχθούν σε άτομα με συνείδηση και ευθύνη του κοινωνικού τους ρόλου» (Τ. Σάλα, Εικαστική Παιδεία, Νο 22, σελ. 110).
Όλοι ανεξαιρέτως εφαρμόζουν -καλό ή κακό- ένα σύστημα, εμείς «πρέπει να
στύβουμε το μυαλό μας να εφευρίσκουμε μεθόδους συμπυκνωμένης διαδικασίας για να
μπορέσουμε να επιβιώσουμε» (Μ.Λιάκου, Εικαστική Παιδεία, Νο 22, σελ. 173),
όλοι διδάσκουν -καλή ή κακή- μια ύλη, εμείς - και εδώ αλλάζω και γίνομαι εγώ,
(χρησιμοποιώντας το πρώτο πρόσωπο συμβολικά …. αλλά και για τη διευκόλυνση του
λόγου, εφόσον χρησιμοποιώ τα λόγια κάποιου άλλου), «συμπυκνώνω στοιχεία και
έννοιες που θεωρώ σημαντικές και ενδιαφέρουσες» (Μ.Λιάκου, Εικαστική Παιδεία, Νο 22, σελ. 171), όλοι αξιολογούν τους
μαθητές βάσει -καλών ή κακών- καθορισμένων και εκ των προτέρων γνωστών κριτηρίων,
εγώ αξιολογώ βάσει του γούστου μου!
Το μάθημά μας και η συμμετοχή μας στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι το 1
προς τον αριθμό μαθημάτων που διδάσκονται. Είναι λανθασμένη η αντίληψη ότι
κατέχουμε ή θα έπρεπε να κατέχουμε το ½, δηλαδή όλα τα άλλα μαθήματα μαζί και η
τέχνη μόνη της. Αυτό έχει οδηγήσει στην περιθωριοποίησή μας και έγινε η «πτώση»
μας στο καλάθι των αχρήστων.
Να αξιολογήσουμε το μαθητικό δυναμικό που έρχεται από το Δημοτικό στο
Γυμνάσιο
Τι προσφέρουν τα Εικαστικά στην καλλιέργεια της νοημοσύνης του παιδιού
8 τύποι νοημοσύνης που εκφράζουν την πολυπλοκότητα της νόησης κατά τον H. Gardner
Η χωρική νοημοσύνη (οπτική αντίληψη) και η γλωσσική νοημοσύνη (ικανότητα
χειρισμού λέξεων για επικοινωνία) συνιστούν τις δυο πηγές πληροφόρησης.
Μέσα από τη χρήση διαφορετικών υλικών τα παιδιά ανακαλύπτουν την εκφραστική
τους δύναμη και λειτουργία στη σύνθεση και ανταποκρίνονται στις φυσικές τους
ιδιότητες, εξερευνώντας έτσι τις δυνατότητες της σκέψης τους αλλά και τους
σώματός τους, ενώ ταυτόχρονα κατακτούν το γλωσσικό κώδικα της τέχνης.
...............................
«Σκέψεις σχετικά με τη συγγραφή βιβλίων για τη διδασκαλία
των Εικαστικών στην υποχρεωτική εκπαίδευση»
Κάθε μάθημα, που έχει επιλεγεί και διδάσκεται
στην υποχρεωτική εκπαίδευση στη χώρα μας, έχει σκοπό την ανάπτυξη του μαθητή:
την παίδευση του μυαλού του, τηνκαλλιέργεια των συναισθημάτων του, την
αποκάλυψη των δεξιοτήτων του, την απελευθέρωση του πνεύματός του, την ανάπτυξη
της κοινωνικότητάς του.
Κάθε
μάθημα έχει την επιστημονική του πλευρά (θεωρητική) και την πρακτική
(εργαστηριακή). Η Λογοτεχνία πχ διδάσκεται μέσα από κείμενα συγγραφέων και ποιητών,
μέσα από τη γραμματική και το συντακτικό της γλώσσας και τέλος μέσα από την
άσκηση του μαθητή, που καλείται να εμπεδώσει τη θεωρία με την εφαρμογή της.
Όποιο μάθημα και αν εξετάσουμε, ισχύουν τα ίδια: ανάλυση, θεωρία, πράξη.
Τα Εικαστικά, εφ’ όσον και αυτά διδάσκονται,
δεν επιτρέπεται να ξεφύγουν από την επιστημονική τους πλευρά. Τα Εικαστικά δεν
μπορεί να είναι μόνο εργαστηριακό μάθημα.
Στην υποχρεωτική εκπαίδευση δεν διδάσκουμε
κανένα μαθητή ώστε να γίνει καλλιτέχνης, όπως δεν διδάσκουμε κανέναν ώστε να
γίνει μαθηματικός ή λογοτέχνης. Ενισχύουμε το χαρακτήρα του μαθητή, του δίνουμε
εφόδια για τη ζωή του ως ενήλικα. Ο
μαθητής ως θεατής, κριτής και δημιουργός είναι το ζητούμενό μας. Κάτι που
ισχύει για όλα τα διδακτικά αντικείμενα: από τα Θρησκευτικά ως τη Γεωγραφία,
την Ιστορία και τα Εικαστικά.
Η Ένωσή μας ξοδεύει κάθε χρόνο πολλές ώρες σ’
αυτό που ονομάσαμε «Σεμινάρια», για να μιλάμε θεωρητικά για τη διδασκαλία της
τέχνης στα σχολεία. Μνο και μόνο αυτό αποδεικνύει την ανάγκη για επιστημονική
κατοχύρωση του μαθήματος που καλούμαστε να διδάξουμε. Δεν κατάλαβα ποτέ πώς θα
αποκτήσει το μάθημά μας επιστημονική εγκυρότητα, αν ο κάθε καλλιτέχνης-δάσκαλος
αφεθεί μόνος του, στην άγνοια (δεν έχουμε εκπαιδευτεί ως δάσκαλοι) και την
απογοήτευση (δεν παίζουμε κανένα σημαντικό ρόλο μέσα στη μαθητική κοινότητα),
να διδάξει ότι του κατέβει. Πάντα
πίστευα πως κάθε μάθημα χρειάζεται οργάνωση, προγραμματισμό και εποπτικό υλικό.
Ποτέ δεν δίδαξα χωρίς βιβλία τέχνης, χωρίς προσωπικές σημειώσεις, χωρίς υλικά.
Πού οφείλεται αυτή η εμμονή της Ένωσης να
θέλει το μάθημα «εργαστηριακό» και το μαθητή «δημιουργό»;
Στην υποχρεωτική εκπαίδευση δεν
πληρωνόμαστε να παραγάγουμε καλλιτέχνες, αλλά έξυπνους, ευέλικτους και
καλλιεργημένους ανθρώπους που θα μπορούν να συμβιώνουν και να εξελίσσουν τον
πολιτισμό μας.
Αν
αντιλαμβανόμαστε το ρόλο μας έπρεπε να χαρούμε για την ύπαρξη αυτού του
βιβλίου, να προσπαθήσουμε να χτίσουμε πάνω του το μάθημά μας και να αποδείξουμε
έτσι πόσο απαραίτητη είναι η παρουσία μας ως καθηγητές για να υπάρξει το μάθημά
μας.
Τι θέλουμε, να μας δώσουν ένα βιβλίο που θα πάρει στα χέρια του ο μαθητής, θα
πάει σπίτι του, θα το διαβάσει άνευ διδασκάλου και θα είναι έτοιμος να
παρακολουθήσει το μάθημά μας; Τι μάθημα θα είναι αυτό τότε; Ένα κι ένα κάνουν
δύο; Είναι η τέχνη αυτό; Αυτό θα διδάξουμε τι είναι καλό και τι δεν είναι; Ή θα μάθουμε στα παιδιά μας να αναζητούν το
καλό για τον εαυτό τους, να δέχονται τις αναζητήσεις του διπλανού τους, να
καταλάβουν το ρόλο της τέχνης, την πολυπλοκότητα, τις διαφορετικές απόψεις, την
προσωπική έκφραση του κάθε καλλιτέχνη-ανθρώπου και τη συμμετοχή του στο παζλ
του πολιτισμού μας. Ποιος θα τα κάνει όλα αυτά; Το βιβλίο ή ο καθηγητής; Μήπως
η ύπαρξη του βιβλίου προσδιορίζει το ρόλο μας, δεν μας αφήνει «ελεύθερους και
ωραίους» να κάνουμε ότι μας κατεβαίνει στο κεφάλι, ή απλώς να παρευρισκόμαστε
σε μια «τάξη χάος» επειδή είμαστε υποχρεωμένοι, αλλιώς δεν θα πληρωθούμε και
πώς θα επιβιώσουμε; Μήπως μας βγάζει από τη βολή μας;
Οι συνέπειες «θα είναι προσωρινές». Σιγά-σιγά
θα προσαρμοστούμε στα δεδομένα που έχουν προσαρμοστεί όλοι οι υπόλοιποι
καθηγητές, που διδάσκουν τα παιδιά με σαφείς όρους. Δεν πάω να πω ότι τα
σχολεία μας είναι τέλεια, όλοι κάνουν αυτό που τους έχουν πει, εκτός από μας. Ο
«φωτισμένος δάσκαλος» πάντα ξεχώριζε και όλοι θέλαμε να τον συναντήσουμε όταν
ήμασταν μαθητές! Όμως είναι άλλο το να ξέρεις τι πρέπει να κάνεις, να σου έχουν
πει, να σε έχουν διδάξει, και να μην το κάνεις, από το να έχεις πλήρη άγνοια
και να αφήνεσαι, καθηγητής πράμα, στην τύχη σου, και να σέρνεις μαζί και τους
μαθητές. Τι σου φταίνε τα παιδιά!
Βιβλία πρέπει να έχουμε. Είναι πολύτιμη
βοήθεια για μας που γίναμε καθηγητές, βγαίνοντας από μια Καλών Τεχνών που
ουδεμία σχέση είχε με αυτή μας την ιδιότητα.
...........................
«Σκέψεις με αφορμή αφιέρωμα για τα νέα βιβλία στο
ΒΗΜΑ (17/9/2006)» 23-9-2006
Η διδασκαλία των Εικαστικών στη δημόσια εκπαίδευση της χώρας ανταποκρίνεται
στη σύγχρονη εποχή και έχει δυο βασικούς στόχους: να δημιουργήσουν οι μαθητές τα
δικά τους όμορφα και εκφραστικά καλλιτεχνήματα και να προετοιμαστούν ώστε
κάποια στιγμή να είναι σε θέση να κάνουν κριτική στα «εικονιστικά σκουπίδια».
Οι καλλιτέχνες που έχουν αποδεχτεί το ρόλο του δασκάλου της τέχνης στη
δευτεροβάθμια εκπαίδευση νιώθουν ότι
πασχίζουν να μοιραστούν με τους νέους ανθρώπους τη διαδικασία της δημιουργίας
μέσα σε δύσκολο περιβάλλον: οι ώρες που δίνονται στην καλλιτεχνική παιδεία
είναι ελάχιστες, οι χώροι – εργαστήρια όπου θα μπορούσε να εξελιχτεί η
δημιουργική πράξη δεν υπάρχουν, οι σκληρά εργαζόμενοι μαθητές που πρέπει να
ανταποκριθούν στα «κύρια» μαθήματα αφήνουν μικρά περιθώρια στην ουσιαστική
εμπλοκή τους με ένα καλλιτεχνικό μάθημα.
Τα ερωτήματα που τίθενται μετά τη συγγραφή του εκπαιδευτικού πακέτου
Εικαστικά Γ΄ Γυμνασίου είναι αν
εφοδιάζονται οι μαθητές με ένα καλό βιβλίο και αν με αυτό αναβαθμίζεται το
μάθημα. Οι συγγραφείς σε συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς εργάστηκαν
σύμφωνα με τις προδιαγραφές και το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών, ώστε το πρωτοεμφανιζόμενο
αυτό υλικό τέχνης να δώσει γνώση και έμπνευση στους μαθητές. Χρησιμοποιώντας τη
μεθοδολογία που ισχύει για όλα τα μαθήματα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης,
προτείνει την ισότιμη αντιμετώπιση των Εικαστικών με κάθε άλλο μάθημα,
αναβαθμίζοντάς τα και προετοιμάζοντας το έδαφος για την πραγματική τους
ισοτιμία.
.........................
