https://taeikastikastinekpedeysi.blogspot.com/p/2021-09-30-1-15-15-7-15-100_12.html
15 προτάσεις του 15ου
τεύχος 7 – 2021
15 ζωγραφικά έργα
για κάθε 100 χρόνια
από την Ελληνική Επανάσταση
Μαρία Δουκάκη
Εκδόσεις του 15ου Γυμνασίου Περιστερίου
Επιμέλεια της Διευθύντριας
Γιώτας Παπαδημητρίου
Ένα σχολείο πρέπει να έχει ταυτότητα
και να προτείνει. Το «15 ζωγραφικά έργα
για κάθε εκατό χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση» είναι ένα διπλό (15+15)
τεύχος-κόσμημα στη σειρά «15 προτάσεις του 15ου», μια σειρά μικρο-αυτοεκδόσεων
με προτάσεις καθηγητών και μαθητών για ζωή με ποιότητα. Η εικαστικός μας Μαρία
Δουκάκη εργάστηκε με ζήλο για να έχουν οι μαθητές και οι μαθήτριές μας στα
χέρια τους ένα όχι μόνο ορθά θεμελιωμένο ιστορικά αλλά και άψογο αισθητικά
έργο. Την ευχαριστούμε θερμά για τον κόπο της, κόπος που θεωρούμε πως θα έχει
τα αναμενόμενα παιδαγωγικά αποτελέσματα.
Αγαπητά μας παιδιά, διακόσια χρόνια
πριν οι πρόγονοί μας επαναστάτησαν διεκδικώντας την ελευθερία και νίκησαν έναν
πολύ ισχυρό αντίπαλο. Σήμερα, εποχή κρίσης και μετασχηματισμού, οι καιροί μάς
καλούν σε μια άλλη «επανάσταση», μια προσωπική μεταστροφή στην καθημερινή μας
ζωή με στόχο την ισορροπία ανάμεσα στο «εγώ» και το «εμείς», την ενίσχυση των
δεσμών αλληλεγγύης που συνδέουν τα άτομα και τις ομάδες, την επιδίωξη μιας ζωής
με ποιότητα και ουσιαστική ψυχ-αγωγία, την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και
την υπεράσπιση του ορθού λόγου... Το σχολείο σας, το 15ο Γυμνάσιο Περιστερίου,
είναι εδώ για να υποστηρίζει την ατομική και συλλογική προσπάθειά σας προς
αυτήν την κατεύθυνση με οδηγό το τρίπτυχο του σχολικού μας συνθήματος:
«Σκέφτομαι, Συνεργάζομαι, Σέβομαι», ένα τρίπτυχο που, αποχαιρετώντας σας, εύχομαι να μην λησμονήσετε ποτέ.
Η υπεύθυνη της σειράς
Γιώτα Παπαδημητρίου, Διευθύντρια 2002 - Αύγουστος 2021
Η Ελληνική Επανάσταση του 1821
έδωσε έμπνευση όχι μόνο στους Έλληνες αλλά και σε λόγιους και ζωγράφους της Ευρώπης του 19ου
αιώνα. Αυτοί με τα έργα τους έκαναν γνωστό το πρόβλημα της υπόδουλης Ελλάδας
και συντέλεσαν έτσι στη δημιουργία ενός ρεύματος Φιλελληνισμού και υποστήριξης
προς τους Έλληνες που αγωνίστηκαν πολλά χρόνια για την ανεξαρτησία τους. Ο
Άγγλος ποιητής Λόρδος Μπάιρον δεν δίστασε να έρθει στη χώρα, να ζήσει μαζί με
τους αγωνιστές και να πεθάνει λίγο αργότερα στο Μεσολόγγι. Η ζωή και το έργο
του Μπάυρον επηρέασε πολλούς στην Ευρώπη, όπως τον Γάλλο ζωγράφο Ευγένιο
Ντελακρουά, που και αυτός με τους πίνακές του συγκίνησε τους Ευρωπαίους πολίτες
και συνέβαλε στο φιλελληνικό κλίμα. Σήμερα, μετά το πέρασμα 200 χρόνων, εμείς
στο 15ο Γυμνάσιο Περιστερίου, θέλοντας να τιμήσουμε την Ελληνική
Επανάσταση του 1821, επιλέγουμε 30 έργα ζωγραφικής, 15 για κάθε 100 χρόνια, και
μοιραζόμαστε τις ιστορίες τους, ώστε να κρατήσουμε γερά στη μνήμη μας τον αγώνα
για την Ελευθερία.
Μαρία Δουκάκη, Καθηγήτρια Εικαστικών
Ευγένιος Ντελακρουά
Ο Ferdinand Victor Eugène Delacroix γεννήθηκε στο
Σαρεντόν-Σαιν-Μορίς (1798), πέθανε στο Παρίσι (1863) και υπήρξε ένας από τους
Γάλλους ζωγράφους του Ρομαντισμού του 19ου αιώνα. Η Ελληνική Επανάσταση
αποτέλεσε βασικό θέμα πολλών έργων του, στα οποία αναδεικνύει το δράμα των
Ελλήνων που πολέμησαν με σθένος και αυτοθυσία.
Έργο 1. Η σφαγή της Χίου, Ντελακρουά, 1824, ελαιογραφία σε καμβά,
419Χ354 cm. Βρίσκεται
στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι
Το έργο είναι εμπνευσμένο από τη σφαγή χιλιάδων
Ελλήνων της Χίου, που έγινε από τους Οθωμανούς γιατί πρώτοι αυτοί ξεσηκώθηκαν
εναντίον της κυριαρχίας τους (1822). Ο Ντελακρουά, σε ηλικία 26 χρονών,
παρουσίασε στο Παρίσι (1824) αυτήν την τόσο δραματική και δυνατή εικόνα και
όσοι από τη γαλλική κοινωνία είδαν το έργο του ευαισθητοποιήθηκαν και
ενδιαφέρθηκαν για τον αγώνα των Ελλήνων που πάλευαν για την ανεξαρτησία τους.
Έργο 2. Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου, Ντελακρουά, 1826,
ελαιογραφία σε καμβά, 208Χ147 cm. Βρίσκεται στο Musée des Beaux-Arts στο Μπορντό της Γαλλίας
Ο θάνατος του αγαπημένου του φίλου Λόρδου Μπάιρον
στο Μεσολόγγι (1824), η καταστροφή της πόλης και η ηρωική έξοδος των Μεσολογγιτών (1826) συγκλόνισαν και
ενέπνευσαν τον Ντελακρουά, ώστε να ζωγραφίσει αυτό το αλληγορικό έργο: η Ελλάδα παρουσιάζεται με το πρόσωπο
μιας γυναίκας,που στέκεται επάνω σε χαλάσματα και πτώματα. Είναι όρθια και
μεγαλειώδης μέσα στο φωτεινό φουστάνι της με το γυμνό στήθος και τα απλωμένα
της χέρια, σαν μάνα που θα βοηθήσει τα παιδιά της να μεγαλώσουν κι ας
λαβώθηκαν. Κι ας φαίνεται πίσω ο εχθρός που απειλητικά υψώνει τη σημαία. Είναι
μικρός και βρίσκεται στα σκοτάδια, ενώ εκείνη είναι στο φως!
Έργο 3. Έφιππος Έλληνας πολεμιστής ή Επεισόδιο του ελληνικού αγώνα,
Ντελακρουά, 1856, ελαιογραφία σε καμβά, 65,7Χ81,6 cm. Βρίσκεται
στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας
Το έργο αποτελεί μια εικόνα πολέμου με όλα τα
χαρακτηριστικά της αισθητικής απόδοσης του Ρομαντισμού: την κίνηση, τις
χρωματικές και τονικές αντιθέσεις, τα πολλαπλά πλάνα και τις δραματικές σκηνές
που απλώνονται σε ένα ανοιχτό και πλούσια ζωγραφισμένο τοπίο.
Έργο 4. Ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη, 1860,Ντελακρουά, ελαιογραφία σε
καμβά, 65Χ73 cm. Βρίσκεται
στο Toledo Museum of Art στο Οχάιο της Αμερικής
Ακόμα και μετά 30 χρόνια από την ανακήρυξη του
ελληνικού κράτους (1830) η Ελληνική Επανάσταση εξακολουθεί να γοητεύει τη γενιά
των ζωγράφων του Ρομαντισμού. Το έργο αναφέρεται στην αιφνίδια επίθεση του
Μάρκου Μπότσαρη μαζί με 350 Σουλιώτες εναντίον 4.000 Τουρκαλβανών του Μουσταή
Πασά, που είχαν στρατοπεδεύσει στο Κεφαλόβρυσο του Καρπενησίου (1823). Οι Έλληνες
νίκησαν, πέθανε όμως ο Μάρκος, που βλέπουμε στο κέντρο του πίνακα να τον
βαστάζουν οι άνθρωποί του.
Θεόδωρος Βρυζάκης
Γεννημένος στη Θήβα (1814), ορφάνεψε όταν οι
Τούρκοι απαγχόνισαν τον πατέρα του (1821). Έζησε στο ορφανοτροφείο που είχε
ιδρύσει ο Καποδίστριας στην Αίγινα και μετά στάλθηκε στο Μόναχο. Εκεί μαθήτεψε
στο Πανελλήνιον, το ελληνικό σχολείο για ορφανά παιδιά Ελλήνων Αγωνιστών της
Επανάστασης (το είχε ιδρύσει ο Λουδοβίκος Α’, βασιλιάς της Βαυβαρίας και
πατέρας του Όθωνα, που έγινε ο πρώτος βασιλιάς της Ελλάδας). Στο σχολείο αυτό
μελετούσαν συχνά τα κατορθώματα των αγωνιστών από εκδόσεις σχετικές με τον
απελευθερωτικό αγώνα, από τις οποίες ο Βρυζάκης γνώρισε τα γεγονότα αλλά και
τις προσωπογραφίες αγωνιστών και φιλελλήνων. Στη συνέχεια, ως υπότροφος της
ελληνικής παροικίας, σπούδασε στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου.
Έζησε στο Μόναχο μέχρι το τέλος της ζωής του (1878) και έφτιαξε πολλά έργα με
θέμα τους αγώνες και την ιστορία της Ελλάδας. Τα έργα του έγιναν προσφιλή στο
ευρωπαϊκό κοινό, τόσο για τον ηρωισμό των σκηνών όσο και για τον εξωτικό
χαρακτήρα των μορφών και των κοστουμιών τους.
Θεωρείται ο θεμελιωτής της
«Σχολής του Μονάχου», δηλαδή της ομάδας των Ελλήνων ζωγράφων που είχαν
σπουδάσει στο Μόναχο και ζωγράφιζαν σύμφωνα με τις αρχές του Ακαδημαϊκού
Ρεαλισμού. Όσα από τα έργα του είχε ακόμα στην κατοχή του τα κληροδότησε στο
Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Έργο 5. Η έξοδος του Μεσολογγίου, Βρυζάκης, 1855,ελαιογραφία σε καμβά,
169Χ127 cm. Βρίσκεται στην Εθνική
Πινακοθήκη της Αθήνας
Το έργο αφηγείται ένα από τα πιο ξακουστά γεγονότα
της Ελληνικής Επανάστασης, την ηρωική έξοδο των κατοίκων της πόλης του Μεσολογγίου
(10 και 11 Απριλίου 1826). Η πόλη είχε ζήσει πολλές πολιορκίες από τον
Κιουταχή, τον Ομέρ Βρυώνη και τον Ιμπραήμ (1822-1826) και η κατάσταση πλέον
ήταν δραματική, αφού οι άνθρωποι πέθαιναν από την πείνα. Στο κάτω μέρος του
πίνακα εικονίζεται η μεγάλη σφαγή που ακολούθησε την Έξοδο, ενώ στο επάνω μέρος
εμφανίζονται μορφές της ουράνιας ζωής που με την παρουσία τους δοξάζουν το
ηρωικό γεγονός.
Έργο 6. Η Ελλάς ευγνωμονούσα, Βρυζάκης, 1858, ελαιογραφία σε καμβά,
215Χ157 cm. Βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας
Το έργο είναι αλληγορικό: η ελευθερωμένη Ελλάδα παρουσιάζεται ως αρχαία Ελληνίδα που με τα
απλωμένα της χέρια αγκαλιάζει από ψηλά όσους υπηρέτησαν την Επανάσταση (τον
Κοραή, τον Ρήγα, τον Μιχαήλ Βόδα Σούτζο, τους Υψηλάντιδες, την Μπουμπουλίνα,
τον Μιαούλη, τον Παπαφλέσσα, τον Καραϊσκάκη, τον Κολοκοτρώνη, τον Μαυροκορδάτο,
τον Καποδίστρια, τον Λόρδο Μπάιρον). Με την «αρχαία Ελλάδα» που αναγεννάται
χάρη στην Επανάσταση του 1821 συμπυκνώνεται στο έργο η έννοια της
Παλιγγενεσίας.
Έργο 7. Η υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι, Βρυζάκης, 1861,
ελαιογραφία σε καμβά, 155Χ213 cm. Βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας
Το έργο απεικονίζει την άφιξη (5 Ιανουαρίου 1824)
στο Μεσολόγγι του Λόρδου Μπάιρον, Άγγλου
ποιητή του Ρομαντισμού και την πάνδημη υποδοχή που είχε οργανώσει ο Αλέξανδρος
Μαυροκορδάτος. Ο Μπάιρον με το ευρύ πνεύμα που τον διέκρινε αλλά και στο
πλαίσιο των ταξιδιών που συνήθιζαν να κάνουν οι γόνοι της υψηλής κοινωνίας,
προκειμένου να γνωρίσουν τη ζωή, είχε ταξιδέψει (από το 1809) στην υποδουλωμένη
Ελλάδα. Όταν διαλύθηκε ο γάμος του,
ταξίδεψε στην Ευρώπη και κατέληξε στην Ιταλία (1816), όπου έγινε ένθερμος
υποστηρικτής του κινήματος των Καρμπονάρων που ζητούσαν ανεξαρτησία από τους
Αυστριακούς. Στη Γένοβα, όπου διέμενε, γνωστός πλέον υποστηρικτής της
αυτοδιάθεσης των λαών, τον επισκέφτηκε αντιπροσωπεία Ελλήνων αγωνιστών (1822),
ζητώντας του την υποστήριξη του αγώνα. Ο Μπάιρον αποδέχτηκε το αίτημα, ήρθε
στην Ελλάδα (1823) και εγκαταστάθηκε στο Μεσολόγγι, εξασφαλίζοντας μάλιστα
οικονομική ενίσχυση του αγώνα των Ελλήνων από Άγγλους επιχειρηματίες. Όμως πολύ
σύντομα έχασε τη ζωή του, ύστερα από πυρετό, σε ηλικία μόλις 36 χρόνων. Φόρο
τιμής στον φιλέλληνα ποιητή απέδωσαν ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός, ο
οποίος –μαζί με την ολοκλήρωση του μεγάλου ποίηματός του «Ύμνος εις την
Ελευθερίαν» (1823) (οι δύο πρώτες στροφές αποτέλεσαν τον εθνικό μας ύμνο)–
έγραψε το ποίημα «Ωδή εις τον θάνατο του Λόρδου Μπάιρον», καθώς και ο ποιητής
Ανδρέας Κάλβος, ο οποίος εξέδωσε στο Παρίσι τα «Λυρικά» (1826) με την πρώτη ωδή
«Βρεττανική Μούσα» να είναι αφιερωμένη στον Λόρδο Μπάιρον.
Έργο 8. Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη σημαία της Επανάστασης,
Βρυζάκης, 1865, ελαιογραφία σε καμβά, 164Χ126 cm. Βρίσκεται στην Εθνική
Πινακοθήκη της Αθήνας
Το έργο εικονοποιεί ένα θρυλικό γεγονός –που, αν
και δεν πρόκειται για αληθινό γεγονός, είχε διαδοθεί πολύ τα πρώτα
μεταεπαναστατικά χρόνια– δηλαδή την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης στη μονή
της Αγίας Λαύρας στα Καλάβρυτα από τον Μητροπολίτη Παλαιών Πατρών Γερμανό στις
25 Μαρτίου 1821, εορτή του Ευαγγελισμού των Ορθόδοξων Χριστιανών.
Νικηφόρος Λύτρας
Γεννήθηκε στον Πύργο της Τήνου (1832), γιος ενός
λαϊκού μαρμαρογλύπτη. Ο πατέρας του, λόγω του ταλέντου του στη ζωγραφική που
φάνηκε από νωρίς, τον έφερε στην Αθήνα για να σπουδάσει στο Σχολείο των Τεχνών.
Στη συνέχεια, με υποτροφία του βασιλιά Όθωνα πήγε στο Μόναχο (1860), για να
συνεχίσει τις σπουδές της ζωγραφικής στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών και
έτσι βρέθηκε στην καρδιά της ευρωπαϊκής καλλιτεχνικής ζωής. Με την επιστροφή
του στην Αθήνα (1865) διορίστηκε καθηγητής στο Σχολείο Καλών Τεχνών, όπου
διαμόρφωσε τη σύγχρονη διδασκαλία της ζωγραφικής διδάσκοντας για 38 χρόνια και
έχοντας μαθητές πολλούς από τους μετέπειτα γνωστούς ζωγράφους (Ιακωβίδης, Λεμπέσης,
Πανταζής, Ροϊλός, Βώκος). Απέκτησε έξι παιδιά, ένα από τα οποία είναι ο
ζωγράφος Νικόλαος Λύτρας και πέθανε 72 ετών (1904).
Έργο 9. Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη, Λύτρας,
1870, ελαιογραφία σε καμβά, 143Χ109 cm. Βρίσκεται στην Πινακοθήκη Αβέρωφ στο
Μέτσοβο
Όπως σε κάθε ανθρωποκεντρικό
έργο του Λύτρα και εδώ δεν εικονοποιείται το ιστορικό γεγονός αλλά οι
ανθρώπινες πράξεις και συγκεκριμένα ο ηρωισμός των πυρπολητών. Σε πρώτο πλάνο
βλέπουμε τους άντρες να κωπηλατούν δυνατά για να απομακρυνθούν, με όρθιο τον
Κανάρη να χαιρετά χαρούμενος, αφού μόλις κατάφεραν να πυρπολήσουν το τεράστιο
πλοίο που φαίνεται πίσω τους, μέσα σε ένα φλεγόμενο ουρανό. Η απόδοση των
μορφών και της δράσης είναι ρεαλιστική, με αντιθέσεις στους τόνους των χρωμάτων,
ώστε να αποδοθεί η αλήθεια των γεγονότων,
που ο ίδιος ο Κανάρης είχε διηγηθεί στον ζωγράφο, για την πυρπόληση της
τουρκικής ναυαρχίδας στο Τσεσμέ (6 Ιουνίου 1822), ένα συμβάν που έγινε στον
απόηχο των σφαγών της Χίου και είχε μεγάλο αντίκτυπο στον διεθνή χώρο.
Έργο 10. Το Ψαριανό μοιρολόι, Λύτρας, 1888, ελαιογραφία σε καμβά,
97Χ140 cm. Βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας
Το έργο είναι εμπνευσμένο από την ευρύτερη
καθημερινή ζωή του λαού και αποτελεί έναν θρήνο για τον χαμό του ναυτικού που
πνίγηκε στη θάλασσα, ενώ ό,τι έχει απομείνει από αυτόν είναι το κόκκινο σκουφί
του επάνω στο τραπέζι!
Κωνσταντίνος Βολανάκης
Γεννήθηκε
στο Ηράκλειο της Κρήτης (1837) σε οικογένεια εμπόρων. Στην Τεργέστη,
όπου στάλθηκε για να εργαστεί ως λογιστής, φάνηκε το ταλέντο του στη ζωγραφική
και η οικογένειά του τον έστειλε στο Μόναχο, για να σπουδάσει στη Βασιλική
Ακαδημία Καλών Τεχνών. Μελέτησε τους μεγάλους Ολλανδούς θαλασσογράφους και
ζωγράφισε πολλές ιστορικές σκηνές που διαδραματίζονται στη θάλασσα. Γύρισε στην
Ελλάδα (1883) ως καταξιωμένος ζωγράφος και ζούσε στον Πειραιά. Έγινε καθηγητής
στο Σχολείο Καλών Τεχνών, αλλά η κακή του υγεία τον ανάγκασε σε παραίτηση. Είχε
αποκτήσει 7 παιδιά και, προσπαθώντας να ζήσει την πολυμελή οικογένειά του,
αναγκάστηκε να πουλάει πολύ φτηνά τους πίνακές του∙ έτσι, πέθανε φτωχός (1907).
Θεωρείται ο πατέρας της ελληνικής θαλασσογραφίας.
Έργο 11. Η πυρπόληση του τουρκικού δικρότου στην Ερεσσό, Βολανάκης,
1882, ελαιογραφία σε καμβά, 110Χ150 cm. Βρίσκεται στο Ναυτικό Μουσείο στον
Πειραιά
Το έργο αναφέρεται στο
πρώτο μεγάλο ναυτικό κατόρθωμα των Ελλήνων, την πυρπόληση του τουρκικού
πολεμικού πλοίου στην Ερεσσό (27 Μαΐου 1821). Ο Βολανάκης εστιάζει στο γεγονός
της πυρπόλησης, δίνοντας σημασία στην απεικόνιση του πλοίου που το ζώνουν οι
φλόγες, ενώ λιγότερο διακρίνονται οι πυρπολητές και οι Τούρκοι ναυαγοί.
Έργο 12. Η Έξοδος του Άρεως, Βολανάκης, 1894, ελαιογραφία σε καμβά,
110Χ191 cm. Βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη (Παράρτημα Ναυπλίου)
Το έργο αναφέρεται στο μπρίκι με το όνομα Άρης –το
πλοίο του Τσαμαδού, που πολεμούσε ανάμεσα σε άλλα πλοία τον τουρκο-αιγυπτιακό
στόλο στον όρμο του Ναβαρίνου– κατά την πολιορκία της νήσου Σφακτηρίας. Μόλις
τα μέλη του πληρώματος του Άρη έμαθαν για τον θάνατο του πλοιάρχου τους,
αποφάσισαν να αποπλεύσουν με πλοίαρχο τον Νικόλαο Βότση (26 Απριλίου 1825).
Κατάφεραν να περάσουν ανάμεσα από τα εχθρικά πλοία, να απεγκλωβιστούν από τον
όρμο και να μεταφέρουν με ασφάλεια πολλούς αγωνιστές στα ανοιχτά της θάλασσας,
όπου βρισκόταν μέρος του ελληνικού στόλου. Στο έργο βλέπουμε τον Άρη, με τα
φουσκωμένα πανιά του, να σπάει τον κλοιό
του εχθρικού στόλου και να ξεπροβάλλει προς τα εμπρός μέσα από ένα νεφέλωμα που
έχει δημιουργήσει στη θάλασσα η απειλητική κίνηση των πλοίων.
Έργο 13. Άφιξη του Καραϊσκάκη στο Φάληρο, Βολανάκης, 1895, ελαιογραφία
σε καμβά, 150Χ273 cm. Το έργο ανήκε στη συλλογή της Τράπεζα της Ελλάδας,
εκποιήθηκε το 2008 σε δημοπρασία του Οίκου Σόθμπις για 1.970.000 ευρώ, ποσό
ρεκόρ για έργο Έλληνα ζωγράφουμ και αγοράστηκε από
Έλληνα συλλέκτη
Το έργο αναφέρεται στην άφιξη του Γεωργίου
Καραϊσκάκη με τον στόλο του στο Φάληρο (22 Απριλίου 1827), με σκοπό να
βοηθήσουν την Αθήνα που την πολιορκούσαν οι Τούρκοι. Ο Καραϊσκάκης σκοτώθηκε
την προηγούμενη και η απώλειά του οδήγησε σε ήττα στη μάχη του Αναλάτου (24
Απριλίου 1827). Με το μνημείο της Ακρόπολης που διαφαίνεται στην άκρη αριστερά
και στο βάθος του πίνακα, γίνεται υπαινιγμός για τον λόγο που βρίσκονται οι
αγωνιστές στην ακτή, ενώ όλη η σύνθεση μάς δημιουργεί αισθήματα αγωνίας και
αναμονής.
Νικόλαος Γύζης
Γεννήθηκε
στο Σκλαβοχώρι της Τήνου (1842) από πατέρα ξυλουργό. Όταν μετακόμισαν
στην Αθήνα, σπούδασε στο Σχολείο των Τεχνών. Με βοήθεια του φιλότεχνου Ν. Νάζου
συνέχισε τις σπουδές του στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου. Γύρισε
στην Ελλάδα, αλλά απογοητευμένος από τις καλλιτεχνικές συνθήκες, επέστρεψε στο
Μόναχο, όπου έζησε μέχρι τον θάνατό του (1900), καταξιωμένος ως ζωγράφος και
καθηγητής (από το 1888 στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου). Αρχικά,
δημιούργησε έργα βασισμένα στις αρχές του Ρεαλισμού με ιστορικά και ηθογραφικά
θέματα, ενώ αργότερα τα έργα του γίνονται αλληγορικά και μεταφυσικά με τη γυναικεία μορφή να
παρουσιάζεται σαν Τέχνη, Μουσική, Άνοιξη ή Δόξα και τη ζωγραφική του να
οδηγείται σε πιο ελεύθερες φόρμες.
Έργο 14. Το Κρυφό Σχολειό, Γύζης, 1880, ελαιογραφία σε καμβά, 58Χ73 cm.
Βρίσκεται σε ιδιωτική συλλογή
Στο έργο αποτυπώνεται ένας θρύλος που δημιουργήθηκε
τα επαναστατικά και τα πρώτα μετα-επαναστατικά χρόνια. Σύμφωνα με αυτόν τον
θρύλο, η Οθωμανική αυτοκρατορία απαγόρευε την εκπαίδευση των υπόδουλων Ελλήνων,
έτσι οι ιερείς οργάνωναν νυχτερινά σχολεία και δίδασκαν γραφή και ανάγνωση στα
κρυφά.
Έργο 15. Μετά την καταστροφή των Ψαρών (1η απεικόνιση),
Γύζης, 1896-98, κόκκινο μολύβι σε χαρτί, 38Χ55 cm. Βρίσκεται
στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας
Το θέμα του έργου είναι εμπνευσμένο από την
καταστοφή των Ψαρών από τους Τούρκους (1824), όταν ελάχιστοι κατόρθωσαν να
γλυτώσουν από τη σφαγή ή την αιχμαλωσία. Το σχέδιο αυτό είναι μια πρώτη σύνθεση
του έργου που απεικονίζει μια βάρκα στην οποία έχουν καταφύγει άνθρωποι
κατατρεγμένοι από τις σφαγές που απειλούνται και από τη φουρτουνιασμένη
θάλασσα.
Έργο 16. Μετά την καταστροφή των Ψαρών (2η απεικόνιση),
Γύζης, 1896-98, ελαιογραφία σε καμβά, 100Χ150 cm. Βρίσκεται
στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας
Στη 2η απεικόνιση οι μορφές στη βάρκα
αποκτούν χρώματα, ένταση και εκφραστικότητα. Αριστερά, στο βάθος με ελεύθερες
πινελιές σκούρων τόνων παριστάνονται καβαλάρηδες με σπαθιά και τρομαγμένοι άνθρωποι με τα χέρια υψωμένα που
κατευθύνονται προς τη θάλασσα. Δεξιά, φαίνεται ο ανοιχτός ορίζοντας σε έναν
ουρανό γεμάτο σύννεφα και καπνούς από τον κάμπο που φλέγεται.
Έργο 17. Μετά την καταστροφή των Ψαρών (3η απεικόνιση),
Γύζης, 1896-98, ελαιογραφία σε καμβά, 41Χ59 cm. Βρίσκεται
στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας
Στην 3η απεικόνιση κυριαρχούν οι σκούροι
τόνοι και η δραματική σκηνή παρουσιάζεται μέσα σε μια ζοφερή νύχτα.
Έργο 18. Μετά την καταστροφή των Ψαρών (4η απεικόνιση), Γύζης, 1896-98,
ελαιογραφία σε καμβά, 133Χ188 cm. Βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας
Στο τελικό έργο τα χρώματα είναι πιο πλούσια. Η
βάρκα είναι ζωγραφισμένη με σαφήνεια και οι κουπαστές της φωτίζονται. Οι μορφές
είναι περισσότερο εξαϋλωμένες και αφαιρετικές, ζωγραφισμένες με ελεύθερες
πινελιές που επιτείνουν την τραγωδία της σκηνής. Το λάβαρο είναι στερεωμένο
στην πρύμνη, με τον σταυρό να ξεχωρίζει μπροστά στον σκούρο βράχο. Αριστερά,
φωτεινές πινελιές δηλώνουν το πλήθος που προσπαθεί να φτάσει στη θάλασσα, ενώ
κάποιοι μέσα στη θάλασσα προσπαθούν να ανέβουν στη βάρκα. Δεξιά, επάνω και στο βάθος
δεν βλέπουμε καπνούς και φωτιές αλλά τη νύχτα που φεύγει και την αυγή που
έρχεται με το λευκό χρώμα, το μήνυμα της ελπίδας που ενυπάρχει στον πίνακα.
Έργο 19. Η Δόξα των Ψαρών, Γύζης, 1898, ελαιογραφία σε καμβά, 42,5Χ33,4
cm. Το έργο
ανήκε στον Δημήτρη Γκέρτσο και τον Φεβρουάριο του 2021 παραχωρήθηκε στην
Προεδρία της Ελληνικής Δημοκρατίας
Το έργο είναι φτιαγμένο με αφορμή την ήττα στην
ελληνοτουρκική σύρραξη του 1897. Ενώ οι εδαφικές απώλειες ήταν μικρές,
επανεκτήθηκε η Θεσσαλία και η Κρήτη απέκτησε αυτονομία (μέχρι να ενσωματωθεί
στην Ελλάδα το 1913), η Ελλάδα υποχρεώθηκε από τις «μεγάλες δυνάμεις» της
εποχής να καταβάλει μια υπέρογκη αποζημίωση στην Τουρκία ως πολεμική
επανόρθωση. Έτσι, αναγκάστηκε να πάρει ακόμα ένα δάνειο και προκειμένου να το ξεπληρώσει
τέθηκε υπό διεθνή οικονομικό έλεγχο, με συνέπεια να εκχωρήσει σημαντικές πηγές
δημοσίων εσόδων στους πιστωτές της. Ο Γύζης, ως μετανάστης ιδιαίτερα
ευαισθητοποιημένος στα εθνικά θέματα, δημιούργησε αυτό το αλληγορικό έργο,
εμπνευσμένος από το ποίημα του Διονύσιου Σολωμού «Η καταστροφή των Ψαρών»
(1825): «Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη/ περπατώντας η Δόξα μονάχη/ μελετά τα
λαμπρά παλικάρια/ και στην κόμη στεφάνι φορεί/ γεναμένο από λίγα χορτάρια/ που
είχαν μείνει στην έρημη γη». Η Δόξα ως γυναικεία μορφή και φτερωτή ως Νίκη περιτρέχει με αυστηρό
βλέμμα το ξερό τοπίο, που έχει μείνει μετά τον πόλεμο, για να απαθανατίσει με
τη γραφίδα της τα ονόματα των νεκρών, όπως ακριβώς λέει και το ποίημα.
Εικόνα: Όπως παραδόθηκε το έργο στην Προεδρία
της Δημοκρατίας
«Σχεδόν πριν από 100 χρόνια, ο παππούς μου Βαγγέλης
Παπαστράτος αγόρασε το έργο Η Δόξα του Νικόλαου Γύζη, επηρεασμένος και από τη
σύζυγό του Καίτη Δαμβέργη, μία από τις πρώτες γυναίκες που φοίτησαν στη Σχολή
Καλών Τεχνών, με μεγάλη αγάπη και θαυμασμό για τους Έλληνες καλλιτέχνες. Μόλις
η μοναχοκόρη τους Χάρις παντρεύτηκε τον Θανάση Γκέρτσο, τους έδωσαν το έργο
αυτό και έτσι μεγάλωσα βλέποντας τη Δόξα πάνω από το γραφείο του πατέρα μου,
μέχρι και σήμερα. Όλοι τη βλέπαμε με δέος. Με εντυπωσίαζε πάντα η ματιά της,
κάθε φορά με γέμιζε με διαφορετικά συναισθήματα. Σίγουρα όμορφη και αγέρωχη
γυναίκα... Αναρωτιόμουν πόσο να τη θαύμαζε και ο ζωγράφος που την έκανε...
Μικρότερος δεν καταλάβαινα πως η Δόξα μπορεί να εκθειάζει μια ήττα, νόμιζα μόνο
νίκες. Ίσως σήμερα να καταλαβαίνω πως μια Δόξα μπορεί να εμπνέει μέσα από την
καθημερινή προσπάθειά μας για έναν καλύτερο κόσμο και ας μην υπάρχουν πάντα
νίκες. Με την ευκαιρία της επετείου των 200 χρόνων από το 1821, μου ζητήθηκε να
εκτεθεί η Δόξα στη μεγάλη έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη, σαν ένα από τα κυριότερα
και πλέον σημαντικά έργα αυτής της περιόδου. Δέχθηκα με χαρά και επιπλέον
πρότεινα να αφιερωθεί στο έργο αυτό μία μελέτη. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τη
Μαρία Κατσανάκη, Επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης, που με γνώση και αγάπη
προς τον καλλιτέχνη έγραψε τούτο το πόνημα, αναδεικνύοντας τη σημασία του έργου
και τα νοήματά του, τον Τίμο Τσουκαλά για τη σχολαστική έρευνα στοιχείων και
συντήρηση του πίνακα, καθώς και τη φίλη Ειρήνη Οράτη που επιμελήθηκε το βιβλίο και
με βοήθησε πολύ σε όλη αυτή τη διαδρομή. Συγχρόνως όμως, αναλογίστηκα ότι, κατά
κάποιον τρόπο, αυτό το οικογενειακό κειμήλιο δεν μπορεί να μου ανήκει. Από τα
λόγια του Γύζη, η Δόξα ήταν αγαπημένο του έργο και ήδη έχει μια μεγάλη εθνική
διάσταση και αναγνώριση. Έτσι, μου ήρθε η επιθυμία να μην «περπατά η Δόξα
μονάχη» σε ένα σπίτι, αλλά ανάμεσα στους Έλληνες. Πόσο μάλλον, ανάμεσα σε
επιφανείς Έλληνες και ξένους επισκέπτες στον χώρο του Ανώτατου Θεσμού της
Χώρας, στην Προεδρία της Ελληνικής Δημοκρατίας. Πρέπει να ομολογήσω ότι στη
διαμόρφωση της σκέψης μου αυτής συνέβαλε πολύ και η παρουσία της νέας Προέδρου
μας. Χαίρομαι και είμαι ευγνώμων που η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, κυρία Κατερίνα
Σακελλαροπούλου, αποδέχθηκε την κίνηση αυτή, τιμώντας τη Δόξα και ό,τι αυτή
συμβολίζει. Εύχομαι η θρυλική μορφή της Δόξας να την εμπνέει πάντα, καθώς και
τους επόμενους που θα την ακολουθήσουν.» Δημήτρης Γκέρτσος
Θεόφιλος Χατζημιχαήλ
Γεννήθηκε στη Βαρειά της Λέσβου (1870) και ήταν το
μεγαλύτερο από τα οκτώ παιδιά του Γαβριήλ Κεφαλά και της Πηνελόπης Χατζημιχαήλ.
Ο πατέρας του ήταν τσαγκάρης και η μητέρα του κόρη αγιογράφου. Από τον παππού
του έμαθε να ζωγραφίζει, κάτι που του άρεσε από παιδί, ενώ το σχολείο δεν του
άρεσε και το άφησε στην 3η Δημοτικού. Όταν ο Θεόφιλος έγινε
ζωγράφος, υπέγραφε με το επίθετο της
μητέρας του, γιατί αυτήν αγαπούσε πιο πολύ. Δεκαέξι χρονών έφυγε από το
νησί και πήγε στη Σμύρνη, που ήταν το οικονομικό κέντρο της Μικράς Ασίας. Εκεί
για να επιβιώσει έκανε διάφορες δουλειές αλλά ζωγράφιζε κιόλας, ενώ παράλληλα,
ανάμεσα στους ανθρώπους, «μάθαινε την ιστορία της Ελλάδας». Με το ξέσπασμα της
ελληνο-τουρκικής σύρραξης (1897) γύρισε στην Ελλάδα με σκοπό να καταταγεί στον
στρατό, αλλά πριν προλάβει, ο πόλεμος τελείωσε. Έτσι, πήγε στον Βόλο όπου έζησε
για περίπου 30 χρόνια στην ευρύτερη περιοχή του Πηλίου ζωγραφίζοντας «για ένα κομμάτι ψωμί» σε
χάνια, καφενεία, ταβέρνες και σπίτια. Απέκτησε έναν προστάτη, τον κτηματία
Γιάννη Κοντό, ο οποίος του ανέθεσε να τοιχογραφήσει το σπίτι του. Σήμερα η
οικία Κοντού στην Ανακασιά Πηλίου, με τοιχογραφίες από την Ελληνική Επανάσταση,
είναι το Μουσείο Θεόφιλου. Το 1927 επέστρεψε στη Λέσβο. Διαβίωνε δύσκολα, τον
κορόϊδευαν, γιατί ζωγράφιζε και γιατί φορούσε φουστανέλα και τον έλεγαν «ο
σοβατζής με τη φουστανέλα». Όμως, ο Θεόφιλος ζωγράφιζε για να ζήσει, αλλά και
για να εκφραστεί. Ζωγράφιζε με χρώματα δικής του κατασκευής επάνω στις πιο
ταπεινές επιφάνειες, σε χαρτόνια, σανίδια, τενεκέδες, πανιά, σε τοίχους
μαγαζιών και σπιτιών! Εμπνεόταν από τη φύση, την παράδοση, την ιστορία των
Ελλήνων και την καθημερινή ζωή. Ο ίδιος έλεγε: «Δεν
ξέρω την ιστορία, όπως οι δάσκαλοι από τα βιβλία. Την ξέρω, όπως τη λέει ο τόπος και τα τραγούδια του. Η
ιστορία είναι άνεμος που την καταλαβαίνεις, όταν την ανασαίνεις». Κάποια στιγμή γνώρισε τον συμπατριώτη του Στρατή Ελευθεριάδη-Τεριάντ
που ζούσε στο Παρίσι και ήταν εκδότης, κριτικός και έμπορος τέχνης. Ο Τεριάντ
κατάλαβε αμέσως την αξία και τη σημασία του έργου του, έτσι αγόραζε τους
πίνακες που έφτιαχνε ο Θεόφιλος γι’ αυτόν. Μέσα σε έξι χρόνια έφτιαξε πάνω από
120 πίνακες, που ο Τεριάντ παρουσίασε στο Παρίσι (1936), αποσπώντας τον
θαυμασμό του κοινού και καθιερώνοντάς τον ως έναν από τους πιο σημαντικούς
λαϊκούς ζωγράφους. Όμως ο Θεόφιλος πέθανε (1934) και δεν πρόλαβε να ζήσει αυτήν
την αναγνώριση ούτε και την τιμή που του
έγινε με τη μεγάλη αναδρομική έκθεση έργων του στο Λούβρο (1961). «Ο
Θεόφιλος, γέννημα θρέμμα της ελληνικής φύσης και απόγονος της επανάστασης, όταν
ζωγραφίζει ήρωες του 1821, οι φουστανέλες γίνονται λουλούδια στους αγρούς» έγραψε ο Τεριάντ, ο οποίος με τα έργα που είχε στη συλλογή του έφτιαξε
το Μουσείο Θεόφιλου στη Βαρειά της Λέσβου (1965).
Τα έργα που ακολουθούν έχουν όλα θέματα από την
Επανάσταση του 21. Ο Θεόφιλος τα ζωγραφίζει με τον δικό του προσωπικό τρόπο, με
έντονα χρώματα, λεπτομέρειες στα ρούχα και τα χαρακτηριστικά των μορφών και εντάσσει
επεξηγηματικά κείμενα.
Έργο 20. Τρείς καπεταναίοι, Θεόφιλος, 1899, νωπογραφία, 68Χ100 cm. Βρίσκεται
σε ιδιωτική συλλογή
Έργο 21. Ο Ρήγας και ο Κοραής σώζουν την Ελλάδα, Θεόφιλος, 1911,
ελαιογραφία σε χαρτόνι, 64,5Χ44,5 cm. Βρίσκεται σε ιδιωτική συλλογή
Έργο 22. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης συναθροίζει εις την λίμνην Λέρνην τους
νικητές του Δράμαλη, Θεόφιλος, 1912, νωπογραφία, 150Χ127 cm. Βρίσκεται
σε ιδιωτική συλλογή
Έργο 23. Θεόφιλος, Τα Ελευθέρια, 1933, χρώματα καζεϊνης σε καμβά,
68Χ120 cm. Βρίσκεται
σε ιδιωτική συλλογή
Κωνσταντίνος Παρθένης
Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου (1878),
όπου πήρε υψηλή μόρφωση και στη συνέχεια σπούδασε
ζωγραφική στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βιέννης και μουσική σε ωδείο της
πόλης. Έζησε στη Βιέννη, το Παρίσι, την Κέρκυρα και την Αθήνα. Ενώ στην Ευρώπη
είχε καταξιωθεί καλλιτεχνικά, όταν ήρθε στην Ελλάδα το καλλιτεχνικό κύκλωμα τον
πολέμησε, εξαιτίας του ζωγραφικού του στιλ που δεν τηρούσε τους κανόνες του
Ρεαλισμού. Τελικά, με δυσκολία κατάφερε να γίνει καθηγητής στην Ανωτάτη Σχολή
Καλών Τεχνών της Αθήνας (1929) και δίδαξε σε πολλούς από τους μετέπειτα
γνωστούς ζωγράφους (Τσαρούχης, Εγγονόπουλος, Διαμαντόπουλος). Παρά την
καλλιτεχνική αναγνώρισή του, μη μπορώντας να ανεχθεί τον συντηρητισμό της
σχολής, παραιτήθηκε από την καθηγητική έδρα (1947) και σταδιακά απομονώθηκε.
Προς το τέλος της ζωής του, μετά από παράλυση, σταμάτησε κάθε δραστηριότητα και
τα δύο του παιδιά μπλέχτηκαν σε δικαστική διαμάχη για την «κηδεμονία» του.
Άφησε την τελευταία του πνοή σε συνθήκες ένδειας (1967), ενώ η κόρη του δώρισε
τα έργα του πατέρα της στην Εθνική Πινακοθήκη. Τα νεωτεριστικά στοιχεία που
έφερε στην ελληνική ζωγραφική του 20ού αιώνα είναι ο Συμβολισμός και ο
Ιδεαλισμός για μια εξιδανικευμένη Ελλάδα που παρουσιάζεται μέσα από λαμπερά και
εξαϋλωμένα χρώματα.
Έργο 24. Αποθέωση του Αθανασίου Διάκου, Παρθένης, 1931, ελαιογραφία σε
καμβά, 118Χ117cm. Βρίσκεται
στη συλλογή του Ιδρύματος Σπύρου Λοβέρδου στην Κηφισιά
Το έργο αναφέρεται στον Αθανάσιο Διάκο, ο οποίος,
μετά τη μάχη της Αλαμάνας εναντίον του στρατού του Ομέρ Βρυώνη, συνελήφθη από
τους Τούρκους και θανατώθηκε μαρτυρικά (24 Απριλίου 1821). Έμπνευση του Παρθένη
αποτέλεσε το Δημοτικό τραγούδι: «Για δες
καιρό που διάλεξε ο χάρος να με πάρει/ τώρα π’ανθίζουν τα κλαριά και βγάζει η
γης χορτάρι». Στο έργο με
τη δυναμική σύνθεση φυσικές και γεωμετρικές μορφές συνυπάρχουν στον χώρο.
Παρουσιάζονται τρεις φιγούρες: (1) η ξαπλωμένη γυναικεία μορφή που είναι η
προσωποποίηση της Ελλάδας και μοιάζει με την Παναγία της Γέννησης του Χριστού
σε αγιογραφίες, (2) ο άγγελος που είναι μαζί και αρχαίος πολεμιστής και φοράει
περικεφαλαία σαν τον Λεωνίδαμ και (3) ο Αθανάσιος Διάκος με ρούχα μοναχού σαν
άγιος σε αγιογραφία.
Έργο 25. Αποθέωση του Αθανασίου Διάκου, Παρθένης, 1933, ελαιογραφία σε
καμβά, 371Χ380 cm. Βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας
Η θυσία του Αθανάσιου Διάκου απασχόλησε τον Παρθένη
σε πολλά έργα. Εδώ βλέπουμε μια σύνθεση που χωρίζεται στον επίγειο και τον ουράνιο
κόσμο, όπως στην «Ανάσταση του Χριστού» του Ελ Γκρέκο. Κάτω βλέπουμε: (1)
αριστερά τη μορφή με το κόκκινο φόρεμα έκπληκτη να βρίσκει άδειο τον τάφο, όπως
οι μυροφόρες μπροστά στον τάφο του Ιησού, (2) δίπλα μια μορφή σαν άγγελος ή σαν
τη θεά Αθηνά να παρίσταται στο θαυμαστό γεγονός, (3) τον ήρωα ντυμένο με αρχαίο
χιτώνα που φαίνεται να ανυψώνεται στον ουρανό, και (4) μια γυναικεία μορφή σαν
την Άνοιξη του Μποτιτσέλι που τον ραίνει με λουλούδια. Στον ουρανό άγγελοι μετά
μουσικής και άλλοι με στεφάνια δάφνης περιμένουν να υποδεχτούν τον ήρωα.
Νίκος Εγγονόπουλος
Γεννήθηκε στην Αθήνα (1907) από πατέρα Κωνσταντινουπολίτη επιχειρηματία και
έζησε σε ένα ευκατάστατο
περιβάλλον. Νέος εργαζόταν ως μεταφραστής σε τράπεζα και γραφέας στο
Πανεπιστήμιο, ενώ παράλληλα σπούδαζε την ελληνική γλώσσα και ζωγραφική στην
Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας (με καθηγητές τον Παρθένη και τον
Κόντογλου). Όταν ξέσπασε ο ελληνο-ιταλικός πόλεμος, πολέμησε στην πρώτη γραμμή,
συνελήφθη από τους Γερμανούς και κλείστηκε σε στρατόπεδο εργασίας, από όπου
κατάφερε να δραπετεύσει και να επιστρέψει στην Αθήνα. Στα χρόνια της Κατοχής
έγραψε το ποίημα «Μπολιβάρ», ένα μεγάλο συνθετικό ποίημα με υπερρεαλιστικά
στοιχεία και με περιεχόμενο που αναφέρεται σε εθνικο-απελευθερωτικούς αγώνες. Ο
Εγγονόπουλος μαζί με τον ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκο θεωρούνται οι εκφραστές του
Υπερρεαλισμού στην Ελλάδα (λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό κίνημα που εμφανίστηκε
πρώτα στη Γαλλία με τον όρο Σουρεαλισμός), που αρχικά δημιούργησε μεγάλη αντίδραση στους λογοτεχνικούς κύκλους. Ο Εγγονόπουλος
υπήρξε πολυπράγμων, ζωγράφος, αγιογράφος, σκηνογράφος, καθηγητής στο Εθνικό
Μετσόβιο Πολυτεχνείο και ποιητής. Αναγνωρίστηκε ως ποιητής και ζωγράφος, πήρε
βραβεία και συμμετείχε σε διεθνείς εκθέσεις εκπροσωπώντας τη χώρα. Με την
αποχώρησή του από το Ε.Μ.Π. λόγω ηλικίας (1973), παρέμενε στο σπίτι του όπου
εργαζόταν εντατικά και έβλεπε μόνο λίγους φίλους. Όντας απομονωμένος, δεν
παραβρέθηκε καν στην αναδρομική έκθεση που διοργάνωσε η Εθνική Πινακοθήκη προς
τιμήν του (1983). Πέρασε τα τελευταία του χρόνια σε συνθήκες ανέχειας και
κηδεύτηκε «δημοσία δαπάνη» (1985).
Η ζωγραφική
του είναι ανθρωποκεντρική και μέσα από τις μορφές και τα θέματά του από τη
μυθολογία, το Βυζάντιο και την Ελληνική Επανάσταση προβάλλει η ελληνικότητα.
Στα έργα του ο χώρος μοιάζει με θεατρική
σκηνή στην οποία διαδραματίζεται μια ιστορία με ένα άνοιγμα να υπάρχει
κάπου, από όπου φαίνεται ο έξω χώρος. Οι φιγούρες είναι όλες ζωγραφισμένες με
τον ίδιο τρόπο, σαν τρισδιάστατες, χωρίς χαρακτηριστικά και έκφραση, πότε
γυμνές και άλλοτε με ρούχα σαν θεατρικά κοστούμια. Τα χρώματα είναι καθαρά και
κυρίως τα τρία βασικά.
Έργο 26. Σύνθεσις από την Επανάσταση, Εγγονόπουλος, 1939, ελαιογραφία
σε καμβά, 120Χ100 cm. Βρίσκεται
σε ιδιωτική συλλογή
Στο έργο εμπλέκονται πρόσωπα από την ιστορία (ίσως
ο Γέρος του Μωριά που κρατάει το κεφάλι του αλόγου του), από τη μυθολογία (ο
Μινώταυρος με σώμα ανθρώπου), μαζί με στοιχεία όπως η θάλασσα, η αμμουδιά, το
αγγείο, η περικεφαλαία κ.ά. που συνθέτουν μια ελληνική ταυτότητα και παράλληλα
μια σουρεαλιστική εικόνα.
Έργο 27. Ο Ρήγας Φεραίος στα μέρη της Εύβοιας, Εγγονόπουλος, 1950,
ελαιογραφία σε καμβά, 92Χ73 cm. Βρίσκεται σε ιδιωτική συλλογή
Στο κέντρο του έργου βλέπουμε ντυμένο στα λευκά,
σαν άγγελο, τον Ρήγα Βελεστινλή (Φεραίο), έναν ήρωα που ο Εγγονόπουλος θαύμαζε
και τον έχει μνημονεύσει και στο ποιητικό του έργο «Μπολιβάρ» (1944): «...Μπολιβάρ!
Είσαι του Ρήγα Φερραίου παιδί,/ Του Αντωνίου Οικονόμου -που τόσο άδικα τον
σφάξαν-/ και του Πασβαντζόγλου αδελφός,/ Τ’ όνειρο του μεγάλου Μαξιμιλιανού ντε
Ρομπεσπιέρ ξαναζεί στο μέτωπό σου./ Είσαι ο ελευθερωτής της Νότιας Αμερικής./
Δεν ξέρω ποια συγγένεια σε συνέδεε, αν είτανε απόγονός σου ο άλλος μεγάλος
Αμερικανός, από το Μοντεβίντεο αυτός,/ Ένα μονάχα είναι γνωστό, πως είμαι ο
γυιος σου...»
Έργο 28. Ο Όρκος των Φιλικών, Εγγονόπουλος, 1952, ελαιογραφία σε καμβά,
92Χ73 cm. Βρίσκεται
σε ιδιωτική συλλογή
Στο έργο αναπαριστάνεται μια τελετή μύησης στη
Φιλική Εταιρεία –τη μυστική οργάνωση που ιδρύθηκε στην Οδησσό της Ρωσίας (1814)
από τον Εμμανουήλ Ξάνθο, τον Νικόλαο Σκουφά και τον Αθανάσιο Τσακάλωφ, για να
προετοιμαστεί η Ελληνική Επανάσταση.
Έργο 29. Επεισόδιον από τη ζωή του Οδυσσέα Ανδρούτσου, Εγγονόπουλος,
1965, ελαιογραφία σε καμβά, 55Χ45 cm. Βρίσκεται σε ιδιωτική συλλογή
Η μορφή του Οδυσσέα Ανδρούτσου παρέα με μια κυρία
«του καλού κόσμου» σε ένα τοπίο με γκρεμισμένα μάρμαρα και γεωμετρικά στερεά
συνθέτουν ακόμα μια σουρεαλιστική ιστορία.
Έργο 30. Ο προπάππος Περραιβός με το κεφάλι του Ρήγα, Εγγονόπουλος,
1966,ελαιογραφία σε καμβά, 55Χ45 cm. Βρίσκεται σε ιδιωτική συλλογή
Στο έργο παρουσιάζεται ο Χριστόφορος Περραιβός
(αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης, στενός συνεργάτης του Ρήγα Βελεστινλή,
μέλος της Φιλικής Εταιρείας, δάσκαλος, συγγραφέας πολεμικών απομνημονευμάτων
και πολιτικός) ντυμένος με παραδοσιακή στολή να κρατά στο ένα χέρι το σπαθί και
στο άλλο το κεφάλι του Ρήγα.
Εκδηλώσεις για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την
Ελληνική Επανάσταση
https://www.protovoulia21.gr/draseis/
1.«Δι’αυτά
πολεμήσαμεν… Αρχαιότητες και Ελληνική Επανάσταση» από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
2.«Η
Ιστορία έχει πρόσωπο – Μορφές του 1821 στην Ελλάδα του Όθωνα από τον Βέλγο
διπλωμάτη Benjamin Mary» από το Ίδρυμα Σύλβιας Ιωάννου, το Εθνικό Ιστορικό
Μουσείο και τον Δήμο Αθηναίων
https://sylviaioannoufoundation.org/el/about/news/ipaithria-ekthesi-i-istoria-exei-prosopo/
Η έκδοση https://sylviaioannoufoundation.org/el/publications/i-istoria-exei-prosopo/
3.«ΑΡΧΑΙΟΛΑΤΡΕΙΑ
ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ» από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης της Αθήνας
https://1821.cycladic.gr/?fbclid=IwAR2EMNvl7aGnMHrIC5vgDsSPIHPr2YINWsKqcOVsl_bWwBFT51XPjYdXU3E
4.«1821
Πριν και Μετά» από το Μουσείο Μπενάκη της Αθήνας
Η
παρουσίαση https://www.youtube.com/watch?v=6z4f_SI3ryY&t=2s
5.«Η
γυναίκα στην Επανάσταση του 1821» από το
Ίδρυμα Θεοχαράκη στην Αθήνα
https://thf.gr/el/events/i-gynaika-stin-epanastasi-toy-1821-syllogi-michali-kai-dimitras-varkaraki/
6.«Από
αγάπη για την Ελλάδα! 1821-2021» από το Γαλλικό Ινστιτούτο της Ελλάδος
https://1821.ifg.gr/gr/exposition
Η τέχνη στη
μάχη https://1821.ifg.gr/gr/chapitre-5
7.«ΗΠΑ
& Ελλάδα: Γιορτάζοντας 200 χρόνια φιλίας» από τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη
και την Αμερικανική Σχολή
Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα
Εικόνα: Βεντάλια του 1830 από τη συλλογή Θανάση και Μαρίνας Μαρτίνου
