2019-05-11-Ε-Β1-ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΤΟ ΕΚΕΔΙΣΥ-15ο ΓΠ

http://www.ekedisy.gr/4o-panellinio-synedrio-ekpaideysi-ston-21o-aiona-scholeio-kai-politismos/

Η αισθητική του σχολικού χώρου ως παιδαγωγικό εργαλείο:

Εικαστικές δράσεις με κάθε ευκαιρία

Μαρία Δουκάκη

Εικαστικός, Καθηγήτρια 15^ου Γυμνασίου Περιστερίου

μέλος της συγγραφικής ομάδας των βιβλίων Β΄ και Γ΄ Γυμνασίου για τα Εικαστικά

Γιώτα Παπαδημητρίου

PhD, Διευθύντρια 15^ου Γυμνασίου Περιστερίου

Περίληψη

Στην παρούσα εισήγηση καταθέτουμε την άποψή μας σχετικά με το πώς  η  βελτίωση της αισθητικής του σχολικού χώρου επιδρά καθοριστικά στην αναβάθμιση της παρεχόμενης εκπαίδευσης και  παρουσιάζουμε πώς με βελτιωτικές παρεμβάσεις στον σχολικό χώρο μπορούμε να φροντίζουμε συστηματικά με συνέχεια και συνέπεια όχι μόνο για τη λειτουργικότητα και την υγιεινή του αλλά και για την αισθητική του. Μάλιστα, παραθέτουμε παραδείγματα από εφαρμογές των παραπάνω αρχών σε χώρους εντός και εκτός του διδακτηρίου μας.

Λέξεις - κλειδιά: σχολικό κτήριο, διδακτήριο, αισθητική σχολικού χώρου, σχολική κουλτούρα.

            Η Τέχνη, μια αξία που παραμένει άγνωστη[1]

της Μαρίας Δουκάκη

«[…] Ανέκαθεν η τέχνη είχε αυτό το πρόβλημα: ενώ δημιουργείται από ανθρώπους για τους ανθρώπους, δυσκολεύεται να διαμοιραστεί, να επικοινωνήσει και να γίνει κατανοητή, ώστε να ολοκληρώσει τον ρόλο της. […] Όσες στιγμές υπήρξαν που η τέχνη συνάντησε το ευρύτερο κοινό είναι αυτές που κατάφεραν να δώσουν στίγμα στον πολιτισμό και να γράψουν την ιστορία του. Και αυτό έγινε σε κοινωνίες και εποχές που η παιδεία προσανατολιζόταν στην καλλιέργεια της διάνοιας, στην ενίσχυση της βούλησης, στην ανάπτυξη του συναισθηματικού κόσμου. Οι καλλιτέχνες στον βαθμό που παράγουν τέχνη επιτελούν το χρέος τους προς την κοινωνία. Η κοινωνία και οι άνθρωποι θα γευτούν την τέχνη, όταν γνωρίζουν, όταν ενδιαφέρονται για το ωραίο, όταν αποδέχονται το διαφορετικό και αξιολογούν το επαρκές και το αληθινό. Όταν η νέα γενιά μαθαίνει να ζητά τις αξίες της ζωής μέσα από τη δημιουργία. Τότε «το πρόβλημα της τέχνης» θα λυθεί και οι άπειρες εκφάνσεις του φαινομένου της θα διαμοιραστούν σε όλους. Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει ανάγκη την τέχνη γιατί αυτή είναι ικανή να διαφυλάξει την ελευθερία της ψυχής του. Η τέχνη εξαρτάται από την παιδεία, γιατί χωρίς την εκπαίδευση των κοινωνιών μένει ανολοκλήρωτη. Η παιδεία χωρίς την τέχνη δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις ψυχικές ανησυχίες και επιδιώξεις των ανθρώπων […]».

1.    Εισαγωγικά

Αν το σχολείο είναι ένα δεύτερο σπίτι για τους μαθητές, ένας κλειστός μικρός κόσμος που σχεδιάζεται, κτίζεται και λειτουργεί για τους μαθητές, τότε η σχέση περιβάλλοντος και μάθησης είναι παιδαγωγικά σημαντική. Εφόσον δεν μπορούμε να διδάσκουμε στη φύση –αν και πολλοί παιδαγωγοί το συνιστούν και περιστασιακά κάποιοι εκπαιδευτικοί το κάνουν, δημιουργούμε ένα τεχνητό περιβάλλον. Πώς όμως πρέπει να είναι αυτό το περιβάλλον, ώστε να υποστηρίζει την ολόπλευρη ανάπτυξη των μαθητών σε γνωστικό, κοινωνικό, συναισθηματικό, φυσικό / σωματικό επίπεδο; Τα θέματα που εγείρονται είναι πολλά και ενδιαφέροντα. Η σχετική επιστημονική δραστηριότητα αποτελεί ένα συνεχώς διευρυνόμενο πεδίο έρευνα[2] που κινείται στα όρια εκπαίδευσης και αρχιτεκτονικής. Ο πραγματικός ή εικονικός σχολικός χώρος– που μπορεί να έχει σημαντική επίδραση στη μάθηση, μπορεί να φέρει ανθρώπους κοντά να ενθαρρύνει την εξερεύνηση, τη συνεργασία, τη συζήτηση…– στην ουσία είναι ο «κοινός παρονομαστής» ανάμεσα στην αρχιτεκτονική και την εκπαίδευση: Η εκπαίδευση απαιτεί συγκεκριμένους χώρους και εξοπλισμό, η αρχιτεκτονική αφορά τους τρόπους για τη δημιουργία και διευθέτηση αυτών των χώρων (Κhan, 2009).

---

[1]Το πλήρες κείμενο έχει αναρτηθεί στον ιστότοπο https://www.art-teachers.com/η-τέχνη-μια-αξία-που-παραμένει-άγνωστη/ της Ένωσης Εκπαιδευτικών Εικαστικών Μαθημάτων.

[2]Βλ. για παράδειγμα, μια βιβλιογραφική ανασκόπηση στο: Higgins, Hall, Wall, Woolner & McCaughey, 2005. Βλ. επίσης μια πιο σύντομη ανασκόπηση στο: Long, Wood, Littleton, Passenger & Sheehy, 2011.Για την ελληνική πραγματικότητα σχετικά με τον σχολικό χώρο και το αντίστοιχο πεδίο έρευνας  βλ. Γκιζέλη, Αγγελάκης,  Ιατρού,  Μακρίδης & Τσάλμα, 2007. Βλ. επίσης Γκιζέλη, 2008; Γερμανός, 1999; 2010 και Ζησοπούλου, 2015 (στις σσ. 57-58 βιβλιογραφική ανασκόπηση αναφορικά με το πώς ο χώρος μπορεί να υποστηρίξει την κατάκτηση της γνώσης).

Εικόνα 1. Στοιχεία που δομούν ένα πλούσιο σε ερεθίσματα σχολικό περιβάλλον (Κhan, 2009)

Γενικότερα, η ανάπτυξη ενός παιδιού στο σχολείο προϋποθέτει το να  μαθαίνει με ευχάριστο τρόπο σε ένα περιβάλλον που να διεγείρει τη σκέψη του: πίνακες αναρτήσεων σχετικοί με τα μαθήματα, τοιχογραφίες με εκπαιδευτικά θέματα, έργα τέχνης, γενικά χώρος με ποικιλία και διαφοροποιήσεις, με στοιχεία που αλλάζουν ή δημιουργούν έκπληξη. Σε μια περίπτωση εφαρμογής των παραπάνω σε ένα ελληνικό δευτεροβάθμιο σχολείο επικεντρωνόμαστε εδώ.

2. Η δική μας άποψη για τον σχολικό χώρο

Η Καλλιέργεια της Αισθητικής - Η «Επανάσταση της Ομορφιάς»

της Γιώτας Παπαδημητρίου

Στο πλαίσιο ενός μακρόχρονου στρατηγικού σχεδίου που ακολουθούμε στο σχολείο μας, το 15^ο Γυμνάσιο Περιστερίου, αναπτύσσουμε μια σειρά δράσεων –o Έπαινος, η Προτροπή, η καλλιέργεια της Αισθητικής, η ενίσχυση της Ταυτότητας, το Εκπαιδευτικό Παιχνίδι– που απορρέουν από την Παιδαγωγική της Χαράς. Από τις δράσεις αυτές επικεντρωνόμαστε εδώ σε ό,τι αφορά την αισθητική του σχολικού χώρου και την παιδαγωγική της σημασία, στην «Επανάσταση της Ομορφιάς», στην «Άσκηση στο Ωραίο και το Καλό»…, όπως τα ονομάζουμε (Παπαδημητρίου, 2018b).

Εικόνα 2. Η Παιδαγωγική της Χαράς στην πράξη

Την άποψή μας έχουμε δημοσιοποιήσει και θέσει στην κρίση της επιστημονικής κοινότητας μέσα από τον 2^ο τόμο του βιβλίου μας Το όραμα και οι δράσεις ενός σχολείου - 15ο Γυμνάσιο Περιστερίου (Αθήνα: Γρηγόρης, 2018). Στο βιβλίο αυτό γράφουμε σχετικά με τη βελτίωση της αισθητικής των χώρων η οποία:

·      συντελεί αποφασιστικά στην κατάκτηση της γνώσης, προσφέροντας πληροφορίες ή/και προτρέποντας σε ανάπτυξη δραστηριοτήτων σε ένα περιβάλλον πλούσιο σε ερεθίσματα (στοιχεία που συνδέονται με τη διαδικασία μάθησης, βλ. και Γερμανός, 2010: 11-12). Έτσι, το «Ωραίο» μπορεί να αποδειχθεί και «Χρήσιμο» (Παπαδημητρίου, 2018b).

·      υποστηρίζει τη διαμόρφωση σχολικής ταυτότητας, της οποίας μάλιστα μπορεί να καταστεί και βασικό συστατικό

·      συμβάλει στη διαμόρφωση θετικού κλίματος στη σχολική μονάδα

·      αποτελεί εξαιρετικό παιδαγωγικό εργαλείο για τη διαμόρφωση ήθους μέσα από:   α. την εξύφανση συνεργατικών σχέσεων και συμμετοχικών διαδικασιών

β. την προτροπή προς την εθελοντική εργασία και την προετοιμασία για την κοινωνική προσφορά και τη μελλοντική δραστηριοποίηση στον χώρο των ανθρωπιστικών κινημάτων

γ. την καλλιέργεια κλίματος ευγενούς άμιλλας και θετικών προτύπων προς μίμηση (λ.χ. ας κάνουμε κι εμείς κάτι ωραίο, όπως οι συμμαθητές μας), και

     δ. την καλλιέργεια της αγάπης για το Ωραίο.

          «Μιλάμε εδώ για την ενδυνάμωση της αισθητικής αντίληψης μέσα από την εξοικείωση με στοιχεία όπως η ισορροπία, η συμμετρία, η αρμονία, την κριτική ανάγνωση και τη διδακτική χρήση έργων τέχνης και κυρίως μέσα από την επικοινωνία της δημιουργίας. Μιλάμε επίσης για την άσκηση στον σεβασμό της δημιουργίας και στην προστασία του Ωραίου ως συνειδητή επιλογή συμμόρφωσης σε κανόνες (λ.χ. σεβόμαστε τα έργα τα δικά μας και των συμμαθητών μας), που στοχεύουν στη διατήρηση και τον εμπλουτισμό του δικού μας «όμορφου» χώρου. Γνωρίζουμε πως την αντίληψη αυτή οι μαθητές μας τη μεταφέρουν και έξω από το σχολείο, τη φέρνουν μαζί τους στην κοινωνία.  Φαίνεται πως ο όμορφος χώρος μπορεί να μας διδάξει τι σημαίνει δημόσιος χώρος, δημόσιο αγαθό και κοινωνική συνείδηση. Φαίνεται πως η καλλιέργεια της αισθητικής οδηγεί και στην καλλιέργεια του εσωτερικού μας κόσμου και η άσκηση στο Ωραίο αποτελεί και άσκηση στο Καλό. Οφείλουμε βέβαια να επισημάνουμε εδώ ότι αυτή δεν μπορεί παρά να είναι μια επίμονη διαδικασία. Η αγάπη για το Ωραίο δε διδάσκεται με τους ρυθμούς των μαθημάτων του αναλυτικού προγράμματος, αλλά κατακτιέται με ρυθμούς που ωριμάζουν στον χρόνο και σχετίζονται άμεσα με την προσωπικότητα κάθε εμπλεκόμενου μέλους της σχολικής κοινότητας» (Παπαδημητρίου, 2018b).

Εικόνες 3.4.5.6. Χώροι - είσοδοι του σχολείου: 
περιβάλλον πλούσιο σε ερεθίσματα

Αν λοιπόν δεχθούμε ότι ο σχολικός χώρος συμβάλλει αποφασιστικά στην ποιότητα της εκπαίδευσης που παρέχουμε στους μαθητές μας, τότε οφείλουμε να μεριμνούμε συστηματικά αφενός για την καθαριότητα / υγιεινή, την ασφάλεια και τη λειτουργικότητα / άνεσή του και αφετέρου για την αισθητική του. Και αυτή η μέριμνα πρέπει να γίνεται με στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης, δηλαδή μια σχεδιασμένη και οργανωμένη, μακροχρόνια, με συνέχεια αλλά και ευέλικτη διαδικασία βελτίωσης που προκύπτει από συλλογικές δραστηριότητες, ώστε να δεσμεύονται όλοι στην πορεία υλοποίησής του (Καράλλης, 2007). Επιγραμματικά, το δικό μας σχέδιο αφορά:

1.   καλλιέργεια συνεργατικής και δεκτικής στην καινοτομία σχολικής κουλτούρας

2. βελτίωση και συντήρηση που επιτυγχάνεται με μεταρρυθμιστικές ενέργειες μικρού βεληνεκούς οι οποίες υλοποιούνται στο πλαίσιο της σχετικής αυτονομίας των σχολείων

3. εφαρμογή πρακτικών εμπνευσμένων από την Παιδαγωγική της Χαράς, όπως ο έπαινος, η καλλιέργεια της αισθητικής, η ενίσχυση της ταυτότητας και το εκπαιδευτικό παιχνίδι (Παπαδημητρίου, 2018b).

          Το στρατηγικό σχέδιο του σχολείου μας αφορά έναν πενταετή σχεδιασμό που άρχισε από το 2014. Αναφερόμαστε λοιπόν σε δράσεις που υλοποιήθηκαν κατά την πενταετία 2014-2019 με σεβασμό στους οικονομικούς περιορισμούς, εφόσον:

·      δεν έχουμε δυνατότητα παρέμβασης σε δομικά στοιχεία κατασκευής του διδακτηρίου. Συνεπώς, στοχεύσαμε στη λειτουργική / αισθητική βελτίωση και την ενεργοποίηση του σχολικού χώρου. Έτσι, σε μερικές αίθουσες αλλάξαμε τη διάταξη των καθισμάτων, προκειμένου να υποστηριχθεί η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, προσθέσαμε ύψος στα καθίσματα του εργαστηρίου Εικαστικών ανάλογο με το ύψος των σχεδιαστηρίων, χρωματίσαμε τις πλάτες στα καθίσματα ώστε να καλύψουμε μαθητικές επεμβάσεις και χειρονομίες αλλά και για να δώσουμε χρώμα στις αίθουσες, συντηρήσαμε / ανακαινίσαμε την τεχνική υποδομή των εργαστηρίων κ.ά.

Εικόνα 7. Εργαστήριο Εικαστικών

·      η οικονομική κρίση καθιστά όλο και πιο δύσκολα τέτοιου τύπου εγχειρήματα.[1] Φάρμακα για τους οικονομικούς περιορισμούς της ισχνής επιδότησης αποδείχθηκαν η φαντασία, η δημιουργικότητα, η προσωπική εργασία, οι οικονομικά συμφέρουσες επιλογές με χρήση ανακυκλωμένων υλικών κ.ά. Έτσι, βάλαμε έντονα χρώματα σε διάφορες επιφάνειες, χρησιμοποιήσαμε ευφάνταστα χαρτιά ως φόντο για πίνακες αλλά και άλλα απλούστερα αλλά επιλεγμένα υλικά, αξιοποιήσαμε ό,τι υπήρχε ήδη στο σχολείο, όπως μαθητικά έργα και κορνιζαρισμένες εικόνες, μεταμορφώσαμε ξεθωριασμένους πίνακες σε μαθητικά κολάζ και ζωγραφικούς πίνακες, προσθέσαμε απλούς πίνακες φελλού βαμμένους για αναρτήσεις μαθητικών εργασιών, χρησιμοποιήσαμε ανακυκλωμένα υλικά –κουτιά,  cd…– για έργα περιβαλλοντικής τέχνης…).

---

[1] Σχετικά με τον πολιτισμό εν γένει σε περιόδους κρίσης: Σύμφωνα με μια  γενικώς αποδεκτή άποψη σε περιόδους κρίσης ο πολιτισμός υποφέρει λόγω της μείωσης των κρατικών δαπανών καθώς και των δαπανών διακριτικής ευχέρειας. Σε πραγματικούς όρους αυτό σημαίνει ότι οι καταναλωτές αγοράζουν λιγότερα έργα τέχνης, βλέπουν λιγότερες ταινίες κτλ., ενώ προτιμούν να ξοδεύουν το μειωμένο εισόδημά τους σε τρόφιμα, καταφύγια κτλ. Ωστόσο, υποστηρίζεται ισχυρά και η θεωρία ότι ο πολιτισμός παρέχει έναν σημαντικό σε περιόδους λιτότητας παράγοντα «για να αισθάνεσαι καλά» (feel good factor) και ότι οι περικοπές δεν οδηγούν σε αναλογική μείωση της πολιτιστικής παραγωγής και δραστηριότητας, εφόσον ενεργοποιείται η εφευρετικότητα και αναπτύσσονται νέοι και δημιουργικοί τρόποι αναζωογόνησης των τεχνών και του πολιτισμού (James, 2015:  41).

Εικόνες 8, 9. Στις σκάλες και στους διαδρόμους:

χρώματα και έργα παντού με χάρτινα κουτιά και παλιά cd

·      σε κάθε περίπτωση πρέπει να έχει κανείς υπόψη πως υπάρχει μεγάλη ανάγκη συντήρησης καμιά φορά για να αλλάξουμε κάτι από επιλογή, αλλά κυρίως για να επαναφέρουμε τα έργα που καταστρέφονται είτε από τον πανδαμάτορα χρόνο είτε από τους βανδαλισμούς από τους οποίους υποφέρουν πολλά σχολεία και οι οποίοι αφορούν συνήθως τον εξωτερικό σχολικό χώρο αλλά ενίοτε και τον εσωτερικό. Μάλιστα, η απειλή των καταστροφών συνεπάγεται και φροντίδα για  σχετική ενημέρωση όσων χρησιμοποιούν τους χώρους του σχολείου, ώστε να συνειδητοποιήσουν  την αναγκαιότητα της προστασίας τους.

Εικόνα 10.  Η «τοιχογραφία με τις λέξεις» στην αυλή 
πριν και μετά από μια καταστροφική ενέργεια

Επιπλέον:

·      Η αναβάθμιση του σχολικού μας χώρου πραγματοποιήθηκε με έργα δικά μας. Σχεδόν όλα τα έργα που στολίζουν τον εσωτερικό και εξωτερικό χώρο είναι κατασκευές που υλοποιήθηκαν πάνω σε ιδέες μαθητών και καθηγητών.  Τα έργα φροντίζουμε να είναι ενυπόγραφα, ώστε να τιμάμε τους δημιουργούς μας και στην πορεία στον χρόνο να αποτελούν μέρος της ταυτότητας του σχολείου.

·      Στην υλοποίηση των έργων μετέχουν όσο το δυνατόν περισσότεροι –καθηγητές και μαθητές– με πνεύμα εθελοντισμού, κοινούς στόχους, συνεργατική διάθεση και συναινετικές πρωτοβουλίες. Βέβαια, σε κάθε περίπτωση πρωτοστατεί η καθηγήτρια Εικαστικών μας ως ειδική επί του θέματος. Τέλος, όλοι –μαθητές, εκπαιδευτικοί, γονείς, επισκέπτες–  απολαμβάνουν αυτήν την «επανάσταση της ομορφιάς» που συντελείται στο σχολείο μας.

Εικόνα 11. Η αίθουσα με τους δίσκους: Δίσκοι βινυλίου με εικόνες 
που παραπέμπουν στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 
μια ιδέα καθηγητών που υλοποιήθηκε σε συνεργασία με τους μαθητές

Εικόνα 12. Στεφάνια - έργα καθηγητών και μαθητών 
κοσμούν το γραφείο καθηγητών

·      Η αισθητική διαχέεται παντού: α. αφορά μαθήματα, πολιτιστικά και περιβαλλοντικά προγράμματα και άλλες εκπαιδευτικές δράσεις, και β. ο σχολικός χώρος ενεργοποιείται και αξιοποιείται παιδαγωγικά στο σύνολό του. Οι αίθουσες (με θεματική διακόσμηση), οι σκάλες, οι διάδρομοι, ο χώρος εισόδου, το προαύλιο, όλα αξιοποιούνται όσο είναι δυνατό, ώστε να λειτουργούν παιδαγωγικά και να υποστηρίζουν το έργο του σχολείου.

Εικόνες 13, 14. Οι σκάλες μπορούν να αξιοποιηθούν διδακτικά: 
Η γωνιά της αρχαιολογίας

·      Φροντίζουμε τα έργα που κοσμούν το σχολείο πέρα από την αρχική τους χρήση να χρησιμοποιούνται και σε άλλες σχολικές δράσεις, ώστε να ενσωματώνονται στην ιστορία και την ταυτότητά του.

Εικόνες 15, 16. Έργα μαθητών –τα Τετράγωνα και οι Φιγούρες– 
στα εξώφυλλα των δύο βιβλίων μας 

 3. Η εικαστικός μας μιλά για την καλλιτεχνική εκπαίδευση

     Εικαστικές δράσεις με κάθε ευκαιρία

της Μαρίας Δουκάκη

Η τέχνη ως ένα πολύπλοκο φαινόμενο του ανθρώπινου πολιτισμού εμπεριέχει τη φαντασία, τη δημιουργικότητα, την αμφισβήτηση, τον πειραματισμό, την έκφραση, την αναγνώριση, την ικανοποίηση, την απόλαυση τόσο των δημιουργών όσο και των αποδεκτών της, αλλά χωρίς να ορίζεται και να εξαντλείται έτσι οριζόμενη. Η τέχνη επιδρά στην κοινωνία με την αδιαμφισβήτητη συμβολή της στην ολόπλευρη εκπαίδευση των παιδιών όσο και με τη θεραπευτική της ιδιότητα στις ανήλικες και ενήλικες ψυχές. Η μάθηση –η οποία και αυτή αποτελεί μια ιδιαίτερα πολύπλοκη νοητική διεργασία–  αλληλεπιδρά διαρκώς μέσα στο σχολικό περιβάλλον με πολλά γνωστικά αντικείμενα, διάφορες δομές και μεθόδους, παρέχοντας εφόδια που ευνοούν την εφαρμογή  ουσιαστικών γνώσεων στην καθημερινή ζωή του ατόμου.

Τα προγράμματα που εφαρμόζονται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και έχουν επίκεντρο τα Εικαστικά, αλλά και με κάθε άλλο περιεχόμενο, χρειάζεται να έχουν στόχους (και κατευθύνσεις), όπως:

α) την απόκτηση γνώσεων παράλληλα με τη διερεύνηση και ανάπτυξη των μεθόδων απόκτησής τους

β) τη συνεργασία και την επικοινωνία ανάμεσα στα άτομα που εκπαιδεύονται, και γ) τη βιωματική αναγνώριση και παραδοχή πως τόσο η επιστήμη όσο και η τέχνη σχετίζονται με την καθημερινή ζωή.

Στο σχολείο μας, το 15^ο Γυμνάσιο Περιστερίου, μετά από 13 χρόνια υπηρεσίας στη θέση της καθηγήτριας των Εικαστικών, μπορώ να πω πως κανένα παιδί δεν αποφοιτά, χωρίς «να έχει πιάσει πινέλο»! Αυτό σημαίνει πως οι μαθητές και οι μαθήτριές μας ενθαρρύνονται σταθερά να χρησιμοποιούν τα «εργαλεία» της τέχνης για να εκπαιδευτούν, να εκφραστούν και να δημιουργήσουν «το δικό τους σχολείο», ένα αναβαθμισμένο και όμορφο περιβάλλον όπου βιώνουν εμπειρίες ζωής και εκπαίδευσης.

Κάθε χρόνο στο πλαίσιο του μαθήματος των Εικαστικών υλοποιούμε εικαστικές δράσεις που αφορούν και σχετίζονται με επιλογές και ανάγκες της σχολικής κοινότητας. Αναφέρω μερικές από αυτές που άφησαν παρακαταθήκη έργα που υπάρχουν στο σχολείο μας:

α) Στην αυλή του σχολείου:

Τοιχογραφίες με «Σύμβολα Αθλημάτων» (2012) (εικόνα 17), «Λέξεις για τη Φιλία» (εικόνα 18) «Δέντρο» (εικόνα 19) και «Συνθήματα στον τοίχο» (εικόνα 20) στο πλαίσιο των πολιτιστικών προγραμμάτων «Περιβαλλοντική Τέχνη» (2014) και «Συνθήματα στον τοίχο» (2016).

Εικόνες 17, 18, 19, 20. Σύμβολα Αθλημάτων, 
Λέξεις για τη Φιλία, Δέντρο, Συνθήματα στον τοίχο     

β) Στις σκάλες, τους διαδρόμους και τους κοινόχρηστους χώρους:

Οι «Βιωματικές Δράσεις» που επί μια τριετία ήταν ένα ξεχωριστό μονόωρο μάθημα στο Γυμνάσιο, έδωσαν τη δυνατότητα για ακόμα μεγαλύτερη άνθηση της εικαστικής δραστηριότητας στο σχολείο μας:  έργα που προέκυψαν από το μάθημα «Πολιτισμός και Δραστηριότητες Τέχνης - Β’ τάξη» (2015 και 2016) (εικόνα 21) και από το «Περιβάλλον και Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη - Γ’ τάξη» (2016) (εικόνα 22).

Εικόνες 21, 22. Έργα μαθητών για το περιβάλλον 
που παρήχθησαν χάρη στις Βιωματικές Δράσεις 

γ) Σε αίθουσες διδασκαλίας:

Στο πλαίσιο του πρότζεκτ «Τέχνη και Μαθηματικά» που υλοποιήθηκε τρεις συνεχείς χρονιές δημιουργήθηκαν έργα με τα οποία διαμορφώθηκε η «αίθουσα Μαθηματικών» (2014) (εικόνα 23), διακοσμήθηκαν το Εργαστήριο Πληροφορικής (εικόνα 24) και ο χώρος έξω από τα γραφεία (2015) (εικόνα 25) και σχεδιάστηκε η «Τοιχογραφία με τα Τετράγωνα» στο Εργαστήριο Εικαστικών (2016) (βλ. εικόνα 7).

Εικόνες 23, 24, 25. Έργα από το πρότζεκτ «Τέχνη και Μαθηματικά» 

στην  «αίθουσα Μαθηματικών, στο Εργαστήριο Πληροφορικής, 

έξω από το γραφείο καθηγητών

Επίσης, με πρωτοβουλία των μαθητών ενός τμήματος που θέλησαν να αναμορφώσουν την τάξη τους έγινε η «Τοιχογραφία με το Δέντρο» η οποία διαμόρφωσε την ταυτότητα της αίθουσας (2015) (εικόνα 26), ενώ στο πλαίσιο του μαθήματος των Εικαστικών δημιουργήθηκαν: α. η «Τοιχογραφία με τις Φιγούρες» των μαθητών ενός τμήματος η οποία και έδωσε το όνομα στην αίθουσα (2017) (εικόνα 27), και β. η «αίθουσα ποίησης» με βάψιμο τοίχων, επιτοίχια σχεδίαση φράσεων και λέξεων από ποίημα του Καβάφη και ενσωμάτωση παλαιότερων μαθητικών έργων που είχαν βασιστεί στα κολάζ του Ελύτη (2018) (εικόνα 28).

Εικόνες 26, 27, 28. Η αίθουσα με το Δέντρο, 
η αίθουσα με τις φιγούρες 
και η αίθουσα Ποίησης

 Ιδιαιτέρως, θα αναφερθώ στο πώς διαμορφώθηκε το 2018 η «αίθουσα του βιβλίου» (πρώην φιλαναγνωσίας), κάτι που προέκυψε από την πρωτοβουλία μιας μαθήτριας, η οποία βλέποντας άλλες τάξεις με τοιχογραφίες και έργα και έχοντας ιδιαίτερη έφεση στη ζωγραφική ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα της διευθύντριάς μας «να κάνουν οι μαθητές κάτι στην τάξη τους, ώστε να την αναβαθμίσουν, αλλά το περιεχόμενό της να παραμείνει αφιερωμένο στα βιβλία και το διάβασμα».

Στην αίθουσα δέσποζε βιδωμένη στον τοίχο μια μεγάλη ξύλινη στενόμακρη και οριζόντια επιφάνεια, επάνω στην οποία τα προηγούμενα χρόνια παρουσιάζονταν μαθητικές εργασίες αφιερωμένες σε βιβλία. Σκεφτήκαμε την επιφάνεια αυτή να τη μετατρέψουμε σε ζωγραφικό έργο με θέμα τα βιβλία. Η μαθήτριά μας άρχισε να σκέφτεται και να ψάχνει τι είδους σχέδια θα μπορούσαν να γίνουν εκεί επάνω. Συνεργαζόμενη μαζί της, απέρριψα προτάσεις της είτε γιατί το σχέδιο ήταν δύσκολο να γίνει από μαθητές είτε γιατί δεν ταίριαζε συνθετικά στη συγκεκριμένη επιφάνεια, μέχρι που έφερε μια πρόταση με έναν ουρανό όπου τα βιβλία μπορούν να βρίσκονται εκεί ως άλλα ουράνια σώματα! Η πρότασή της είχε μεγάλο ενδιαφέρον, οι τεχνικές απαιτήσεις ήταν αντίστοιχες με το μαθητικό δυναμικό, οπότε προχωρήσαμε, αναθέτοντάς της να δημιουργήσει μια αρχική ομάδα εργασίας.

Έτσι, τα παιδιά ξεκίνησαν κάνοντας προσχέδια και στη συνέχεια χρωμάτισαν την επιφάνεια με «τα χρώματα του σύμπαντος». Όταν ολοκληρώθηκε το πρώτο στάδιο, σχεδίασαν πάνω στη χρωματισμένη επιφάνεια τα σχήματα του σχεδίου στο οποίο είχαμε καταλήξει, χρησιμοποιώντας κιμωλία και τον μεγάλο διαβήτη που χρησιμοποιείται στον μαυροπίνακα για τη Γεωμετρία. Στη συνέχεια, χρωμάτισαν κάθε σχήμα με χρώματα που επιλέγαμε όλοι μαζί. Συμβούλευα και βοηθούσα όσο ήμουν παρούσα, αλλά έδινα τον έλεγχο και την ευθύνη στη μαθήτρια που είχε την πρωτοβουλία για το έργο, όταν συνέχιζαν να δουλεύουν στα διαλείμματα. Οι εργασίες γίνονταν κατά τη διάρκεια του μαθήματος των Εικαστικών μέσα στην αίθουσα και ενώ οι υπόλοιποι μαθητές ασχολούνταν με τις δικές τους εργασίες, χωρίς να χάνουν ευκαιρία να ρίχνουν ματιές, άλλοτε να θαυμάζουν κι άλλοτε να υποδεικνύουν αβλεψίες και λάθη, με κάποιους μάλιστα να ζητούν να βοηθήσουν και αυτοί. Κάποτε το αίτημα έγινε αποδεκτό και πήραν μέρος περισσότερα παιδιά. Για να ολοκληρωθεί όμως το έργο έπρεπε πάλι να γυρίσουμε στην αρχική ομάδα εργασίας με την υπεύθυνη μαθήτρια. Μετά την ολοκλήρωση του έργου που ονομάσαμε «Το σύμπαν του βιβλίου», τα παιδιά συνέχισαν ζωγραφίζοντας στον διπλανό τοίχο, συμπληρώνοντας έτσι την αίθουσα (εικόνες 29, 30, 31).

Το αποτέλεσμα είναι μια πολύ ζωντανή και όμορφη αίθουσα που προέκυψε από τη μαθητική πρωτοβουλία και τη συνεργασία όλων. Όσα παιδιά πήραν μέρος ανέπτυξαν νοητικές και συναισθηματικές δεξιότητες με την υπεύθυνη να κερδίζει κάτι περισσότερο σε επιβεβαίωση, αφού τα μέλη του τμήματος ήξεραν πως από εκείνη ξεκίνησε αυτό που τώρα χαίρονταν όλοι. Η μαθήτριά μας συνεχίζει να είναι χαμηλών τόνων, ένα κορίτσι με ιδιαίτερες ανάγκες και προσόντα –όπως άλλωστε όλα τα παιδιά– τελειόφοιτη μαθήτρια πια συνεχίζει να αναζητά προκλήσεις για δημιουργία. Εύχομαι το παράδειγμά της να μιμηθούν και άλλα παιδιά. Να πληθύνουν οι μαθητές και οι μαθήτριες που προσφέρουν την εθελοντική εργασία τους, όπου και όποτε χρειαστεί. Γιατί η πρωτοβουλία, η συνεργασία, η δημιουργία, ο εθελοντισμός είναι αξίες που καθορίζουν την ποιότητα εφ’ όρου ζωής.[1]

---

[1] Στο blog https://taeikastikastinekpedeysi.blogspot.com/ΤΑ ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ παρουσιάζονται οι προαναφερόμενες δράσεις αλλά και πολλές ακόμη στις οποίες τα Εικαστικά «συν-λειτουργούν» στο σχολείο.

Εικόνες 29. 30. 31. Η αίθουσα του βιβλίου

4.    Επίλογος

Στόχος του παρόντος κείμενου δεν ήταν η εξάντληση του θέματος αλλά η κατάθεση μιας δικής μας περιορισμένης και εκ των πραγμάτων «ατελούς» πρότασης,  την οποία όμως θέλουμε να δημοσιοποιήσουμε στην επιστημονική κοινότητα με διάφορες δράσεις διάχυσης, στο πλαίσιο των οποίων εντάσσεται και η παρούσα εισήγηση.

Πιστεύουμε ότι ο σχολικός χώρος εν γένει όχι μόνο υποστηρίζει την εκπαιδευτική διαδικασία με την κατάλληλη διευθέτηση και τον απαιτούμενο εξοπλισμό (λ.χ. διευκόλυνση ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας, κατάκτηση απαιτούμενων για τη σημερινή κοινωνία δεξιοτήτων με τις νέες τεχνολογίες κτλ.),  αλλά και συμβάλλει ουσιαστικά σε σημαντικά παιδαγωγικά ζητήματα, όπως η κοινωνικοποίηση των μαθητών, οι πολυπολιτισμικές συναναστροφές, η καλλιέργεια ήθους και αισθητικής, η δόμηση συνεργατικής κουλτούρας και ουσιαστικών ανθρώπινων σχέσεων, η κατάκτηση πανανθρώπινων αξιών κτλ. Όλα «ευδοκιμούν (ή διακυβεύονται και ακυρώνονται) χάρη και στον σχολικό χώρο, χάρη στη μορφολογία και τις αισθητικές του αξίες, στα πολιτιστικά του μηνύματα, στη λειτουργικότητά του, στις λεπτομέρειες της κατασκευής του, στους συμβολισμούς του κ.ο.κ.» (Γκιζελή κ.ά, 2007: 325). Ασπαζόμαστε βέβαια την παραπάνω άποψη, έχοντας πάντα κατά νου την πολυπλοκότητα όσων αφορούν την εκπαίδευση. Ας μην ξεχνάμε ότι τα σχολεία είναι πολυπαραγοντικά συστήματα στα οποία το περιβάλλον αποτελεί μόνο έναν από τους πολλούς αλληλεπιδραστικούς παιδαγωγικούς, πολιτιστικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες που διαμορφώνουν την εκάστοτε πραγματικότητά τους.

Εικόνα 32. Και συνεχίζουμε: η πιο πρόσφατη εικαστική παρέμβαση 
(2019) Αίθουσα Περιβάλλοντος: Το λουλούδι της ζωής 

Βιβλιογραφικές αναφορές

Higgins, S., Hall, E., Wall, K., Woolner, P. and McCaughey, C. (2005) The Impact of School Environments: a Literature Review. London: Sage.

James, C. (2015). Aesthetics in the Age of Austerity: Building the Creative Class. InPatricia Hanna (ed) Anthology of Philosophical Studies9, 37-48.Athens, Greece: Athens Institute for Education and Research.Ανακτήθηκε 23/6/2019 απόhttps://philpapers.org/archive/JAMAIT-5.pdf

Khan, M. (2009). Creating Learning Space for Children within and around School Building. Ανακτήθηκε 23/6/2019 από https://www.academia.edu/2435829/Creating_Learning_Space_for_Children_within_and_around_School_Building

Long, Μ., Wood, C., Littleton, K., Passenger, T. &  Sheehy K. (2011). The Psychology of Education, 2nd edition (The physical environment, pp. 149-154).  Oxford, UK: Routledge.

Γερμανός, Δ. (1999). Παιδαγωγικός ανασχεδιασμός του σχολικού χώρου: Η άλλη «γλώσσα» της μεταρρύθμισης. Στο: Χ. Τσολάκης (επιμ.),  Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και οι «γλώσσες» της (σσ. 90-109). Θεσσαλονίκη: Κώδικας.

Γερμανός, Δ. (2010). Ο παιδαγωγικός ανασχεδιασμός του σχολικού χώρου: Μια μέθοδος αναβάθμισης του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος μέσα από αλλαγές στον χώρο. Στο: Δ. Γερμανός & Μ. Κανατσούλη (επιμ.), ΤΕΠΑΕ 09, Πρακτικά επιστημονικών εκδηλώσεων του ΤΕΠΑΕ ΑΠΘ, 2007-09 (σσ. 21-54). Θεσσαλονίκη: ΑΠΘ / University Studio Press. Ανακτήθηκε 23/6/2019 από http://eclass.uth.gr/eclass/modules/document/file.php/SEAA188/ΠαιδαγωγικοςΑνασχεδΧωρ-libre.pdf

Γκιζελή, Β.Δ., Αγγελάκης, Γ., Ιατρού, Κ., Μακρίδης, Γ. & Τσάλμα, Μ. (2007). Υλικοτεχνική Υποδομή. Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων, 13, 281-326.

Γκιζελή, Β. Δ. (2008). Σχολικός χώρος: Ένα ιδιόρρυθμο πεδίο έρευνας. Στα Πρακτικά Διημερίδας: Αξιολόγηση των ποιοτικών χαρακτηριστικών του Συστήματος Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (σσ. 77-87). Αθήνα, 20-21 Μαρτίου / Θεσσαλονίκη, 17-18 Απριλίου. Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

Δουκάκη, Μ.   (2013). Η Τέχνη, μια αξία που παραμένει άγνωστη. Ανακτήθηκε 23/6/2019 από https://www.art-teachers.com/η-τέχνη-μια-αξία-που-παραμένει-άγνωστη/ (ιστότοπος  Ένωσης Εκπαιδευτικών Εικαστικών Μαθημάτων.

Ζησοπούλου, Ε. (2015). Ο χώρος ως εξελισσόμενο υλικό πεδίο αγωγής σε συνεργατικό εκπαιδευτικό περιβάλλον στο νηπιαγωγείο. Διάλογοι! Θεωρία και Πράξη στις Επιστήμες της Αγωγής και Εκπαίδευσης, τχ. 1, 56-77. Ανακτήθηκε 31-12-2017 από
https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/dialogoi/article/viewFile/1989/9208.pdf

Καράλλης, Γ. (2007). Το στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης της σχολικής μονάδας ως μέρος της διαδικασίας αυτονόμησής της. Δελτίο Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου, 9,  1-4. Ανακτήθηκε 23/6/2019 από http://www.pi.ac.cy/pi/files/tekmiriosi/ekdoseis/deltia/deltio09_apr_dec2007.pdf

Παπαδημητρίου, Γ. (επιμ.) (2016a). Το όραμα και οι δράσεις ενός σχολείου - 15^ο Γυμνάσιο Περιστερίου, 1^ος τόμος. Αθήνα: Γρηγόρη.

Παπαδημητρίου, Γ. (2016b). Στα σχολεία η αλλαγή μπορεί να αρχίσει από μέσα … Στο Γ. Παπαδημητρίου (επιμ.), Το όραμα και οι δράσεις ενός σχολείου - 15^ο Γυμνάσιο Περιστερίου 1^ος τόμος (σσ. 15-39). Αθήνα: Γρηγόρη.

Παπαδημητρίου, Γ. (επιμ.). (2018a). Το όραμα και οι δράσεις ενός σχολείου - 15^ο Γυμνάσιο Περιστερίου 2^ος τόμος. Αθήνα: Γρηγόρη.

Παπαδημητρίου Γ. (2018b). Για μια παιδαγωγική με θετικό πρόσημο: 4+1 προτάσεις. Στο Γ. Παπαδημητρίου (επιμ.), Το όραμα και οι δράσεις ενός σχολείου - 15^ο Γυμνάσιο Περιστερίου 2^ος τόμος (σσ. 7-37). Αθήνα: Γρηγόρη.

.........................