Το παρακάτω Σχέδιο Μαθήματος παρουσιάστηκε:
1/3/2006 «Επιμόρφωση Στελεχών της ΔΕ και Εκπαιδευτικών στο ΔΕΠΠΣ, τα ΑΠΣ και το νέο Διδακτικό Υλικό του Γυμνασίου» στο ξενοδοχείο Τιτάνια, Αθήνα, οργάνωση ΠΙ
26/5/2006 «Ταχύρρυθμα Επιμορφωτικά Προγράμματα των Εκπαιδευτικών της ΔΕ στο ΔΕΠΠΣ, τα ΑΠΣ και το νέο Διδακτικό Υλικό του Γυμνασίου» στο 2ο ΠΕΚ Αθήνας, οργάνωση 2ο ΠΕΚ Αθήνας
28/6/2006 «Ταχύρρυθμα Επιμορφωτικά Προγράμματα των Εκπαιδευτικών υποχρεωτικής εκπαίδευσης στα νέα Διδακτικά Πακέτα» στο Π Ι, οργάνωση ΠΙ
5/9/2008 «Προγράμματα Επιμορφώσεων Νεοδιόριστων Εκπαιδευτικών» στο ΠΕΚ Μυτιλήνης, οργάνωση ΠΕΚ Μυτιλήνης
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
Εικαστικά
Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
Ιωάννης Αντωνόπουλος, Ζωγράφος, Χαράκτης, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
Μαρία Δουκάκη, Ζωγράφος, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
ΚΡΙΤΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΕΣ
Αντώνης Βάο, Ζωγράφος, Επίκουρος Καθηγητής Παν/μίου Πατρών
Δημήτρης Σεβαστάκης, Ζωγράφος, Λέκτορας Ε.Μ.Π.
Αριστομένης Κατσούλας, Ζωγράφος, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ
Απόστολος Βασιλακάκης, Ζωγράφος, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
Γεωργία Ζήση, Φιλόλογος Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ
Γεώργιος Σιγάλας, Ζωγράφος, Σύμβουλος Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΥΠΟΕΡΓΟΥ
Αργυρώ Μάρκου, Ζωγράφος, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
ΕΞΩΦΥΛΛΟ
Θεόδωρος Πάντος, Ζωγράφος
ΠΡΟΕΚΤΥΠΩΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ
ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΛΙΒΑΝΗ
Ιωάννης Αντωνόπουλος, Ζωγράφος, Χαράκτης, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
Μαρία Δουκάκη, Ζωγράφος, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
ΚΡΙΤΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΕΣ
Αντώνης Βάο, Ζωγράφος, Επίκουρος Καθηγητής Παν/μίου Πατρών
Δημήτρης Σεβαστάκης, Ζωγράφος, Λέκτορας Ε.Μ.Π.
Αριστομένης Κατσούλας, Ζωγράφος, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ
Απόστολος Βασιλακάκης, Ζωγράφος, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
Γεωργία Ζήση, Φιλόλογος Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ
Γεώργιος Σιγάλας, Ζωγράφος, Σύμβουλος Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΥΠΟΕΡΓΟΥ
Αργυρώ Μάρκου, Ζωγράφος, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
ΕΞΩΦΥΛΛΟ
Θεόδωρος Πάντος, Ζωγράφος
ΠΡΟΕΚΤΥΠΩΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ
ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΛΙΒΑΝΗ
ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ
Αθήνα 2006
Σχέδιο Μαθήματος
Γ)
1.Δίνουμε διευκρυνήσεις για την 4η και 5η εργασία του βιβλίου, ώστε να ξεκινήσουν την εφαρμογή των αρχών της σύνθεσης σε δικά τους έργα.
ΕΡΓΑΣΙΑ 4. Να ζωγραφίσετε απευθείας με χρώματα μια σύνθεση που να βασίζεται σε μια χρωματική αρμονία.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ - Μπορούν να χρησιμοποιήσουν μόνο τα τρία βασικά, ένα ζεύγος συμπληρωματικών, θερμά ή ψυχρά, μια χρωματική γκάμα, χρώματα αλλοιωμένα με το άσπρο ή το μαύρο, ανοιχτά ή σκούρα κ.τ.λ. Επίσης μπορούν να σκεφτούν ένα θέμα που ταιριάζει με τη χρωματική αρμονία που θα επιλέξουν, π.χ. ηλιοβασίλεμα με θερμά ροζ και βιολέ χρώματα, έρημος με κίτρινα, ώχρες, καφέ και γκρίζα.
ΕΡΓΑΣΙΑ 5. Αφού επιλέξετε τρία από τα παρακάτω στοιχεία: σπίτι, δέντρο, ζώο, άνθρωπος, αυτοκίνητο, να τα συνθέσετε με τέτοιες αναλογίες, ώστε το έργο που θα σχεδιάσετε να έχει συμβολική σημασία.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ - Χρησιμοποιώντας λανθασμένα μεγέθη και αναλογίες και τοποθετώντας τα στοιχεία σε ανορθόδοξη θέση, μπορούμε να δημιουργήσουμε μια συμβολική παράσταση.
2.Δίνουμε διευκρυνήσεις για τις 3 εργασίες του τετραδίου.
ΤΕΤΡΑΔΙΟ 1. Να δημιουργήσετε 6 συνθέσεις με σχήματα και χρώματα, οι οποίες να βασίζονται στις παρακάτω ασύμμετρες ισορροπίες.
1) Ένα μεγάλο σχήμα τραβάει περισσότερο το βλέμμα του θεατή και είναι πιο βαρύ από ένα μικρό.
2) Ένα σχήμα είναι πιο βαρύ όταν βρίσκεται στην άκρη της επιφάνειας.
3) Ένα σύνθετο σχήμα είναι βαρύτερο από ένα απλό.
4) Τα θερμά χρώματα είναι πιο βαριά από τα ψυχρά.
5) Τα έντονα χρώματα είναι πιο βαριά από τα απαλά.
6) Η βαρύτητα ενός χρώματος αυξάνει όταν δίπλα του μπαίνει το συμπληρωματικό του.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ - Προτείνονται ξυλομπογιές.
ΤΕΤΡΑΔΙΟ 2. Να διερευνήσετε τα παρακάτω έργα του Γιάννη Μόραλη και να σχεδιάσετε επάνω τους δομικούς άξονές τους (Εικ.1. Μόραλης, “Το κορίτσι που ζωγραφίζει”, 1971, Εικ.2. Μόραλης, “Το κορίτσι που γδύνεται”, 1972).
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ - Με αφορμή τα έργα του Γιάννη Μόραλη (Άρτα, γεν.1916), μπορούμε να κάνουμε μια μικρή αναφορά στη ζωγραφική και το διδακτικό έργο του Έλληνα ζωγράφου. Σπούδασε ζωγραφική και χαρακτική στην Α.Σ.Κ.Τ. από την ηλικία των 15 χρόνων μέχρι 20 και συνέχισε στη Ρώμη και το Παρίσι. Από το 1947 έγινε καθηγητής στην Α.Σ.Κ.Τ. Με επηρεασμούς από τα πορτρέτα Φαγιούμ, τα αρχαία ελληνικά μωσαϊκά, τα ψηφιδωτά της Ραβένας, τις αττικές επιτύμβιες στήλες, τα κλασικά αγγεία τη βυζαντινή ζωγραφική και τη μοντέρνα τέχνη διαμόρφωσε το δικό του στιλ, που διακρίνεται για την κλασική αυστηρότητα, την ακρίβεια στην οργάνωση του χώρου, τη στατική αντίληψη και τη λιτή χρωματική γκάμα, η οποία σε πολλές περιπτώσεις καταλήγει στην Αφαίρεση.
ΤΕΤΡΑΔΙΟ 3.Να αναζητήσετε τον τρόπο με τον οποίο ιεραρχούνται τα στοιχεία στις παρακάτω συνθέσεις και να δώσετε τη δική σας ερμηνεία για την επιλογή του καλλιτέχνη (Εικ.3. Ντελακρουά, “Η ελευθερία οδηγεί το λαό”, 1830, Εικ.4. Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, “Ο διαμερισμός των ιματίων του Χριστού”, 1579).
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ - Εικ.3.Ντελακρουά: α) η μοναδική γυναικεία φιγούρα του πίνακα και μάλιστα με γυμνό το μπούστο της, όρθια, στο κέντρο, καταλαμβάνει μεγάλο τμήμα του πίνακα, β) ο νεαρός δίπλα της ενισχύει την φιγούρα της αλλά παίρνει και από τη δύναμή της, αφού βρίσκεται σε παράλληλο άξονα, γ) η φιγούρα με το καπέλο βρίσκεται στο ίδιο ύψος με το νεαρό και σε παράλληλο άξονα, ο οποίος τέμνεται από την πλάγια τοποθέτηση του όπλου που κρατά και ενισχύεται από την φιγούρα πίσω του με το άσπρο πουκάμισο, δ) οι δυο ξαπλωτές φιγούρες που καταλαμβάνουν όλο το κάτω μέρος, σε οριζόντιο άξονα, ε) τα κόκκινα και τα μπλε σχήματα που βρίσκονται κοντά στην Ελευθερία και την “περιβάλλουν”.
Εικ.4.Θεοτοκόπουλου: α) κόκκινο-Χριστός, β) κίτρινο αριστερά, γ) άσπρο δεξιά, δ) ανοιχτά χρώματα στην όρθια φιγούρα αριστερά του Χριστού, ε) πράσινο δεξιά, ζ) μπλε αριστερά κ.τ.λ.
3.Προτείνεται στη συνέχεια οι μαθητές να ασχοληθούν με μια από τις εργασίες, ενώ τις άλλες να τις πραγματοποιήσουν στο σπίτι.
3η ώρα..................................................................................................................................
Α) Μια ολιγόλεπτη προβολή σλάιντ με ποικιλία έργων θα τους υπενθύμιζε προηγούμενες γνώσεις και θα κινούσε το ενδιαφέρον τους για δημιουργία.
Β) Οι μαθητές παρουσιάζουν τις εργασίες τους και γίνεται ολιγόλεπτος σχολιασμός και αξιολόγηση όσον αφορά 1.στα αποτελέσματα των εργασιών, αν δηλαδή εφάρμοσαν με επιτυχία τις βασικές αρχές της σύνθεσης, 2.στην ικανότητα να διακρίνουν τα στοιχεία της δομής και της σύνθεσης στην ανάλυση των έργων τέχνης.
Γ) Δίνουμε διευκρυνίσεις για τις εργασίες του βιβλίου 6, 7, 8 και 9, ώστε να εργαστούν επάνω σε όλες της αρχές της σύνθεσης και να τις εμπεδώσουν.
Επειδή οι εργασίες είναι πολλές, μπορούν να επιλέξουν μια για να ασχοληθούν στην τάξη και τις άλλες να τις πραγματοποιήσουν στο σπίτι.
ΕΡΓΑΣΙΑ 6. Να διπλώσετε στα τέσσερα ένα μιλιμετρέ χαρτί βρίσκοντας έτσι το κεντρικό του σημείο και να σχεδιάσετε ένα διακοσμητικό θέμα, καθρεφτίζοντας το αριστερό μέρος δεξιά και το επάνω μέρος, κάτω.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ - Να χρησιμοποιήσουν τον έτοιμο κάναβο του χαρτιού, ώστε να γίνει τέλεια συμμετρική η σύνθεσή τους. Μπορούμε να προτείνουμε να σκεφτούν αρχικά πού μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα τέτοιο σχέδιο και έπειτα να το δημιουργήσουν ανάλογα, π.χ. σελιδοδείκτης, εξώφυλλο Cd, διακοσμητικό πλακάκι, ύφασμα.
1η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΜΟΡΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΘΕΜΑ 5: Η δομή και η σύνθεση
Το θέμα Η δομή και σύνθεση προτείνεται στο Α.Π.Σ. της Γ΄ Γυμνασίου στο 2ο άξονα, ο οποίος αναφέρεται στα Μορφικά στοιχεία, που εδώ συμπληρώνονται με κατάλληλα παραδείγματα από έργα τέχνης, ασκήσεις και εφαρμογή σε έργα μαθητών.
Είναι απαραίτητη η ανάλυση έργων, ώστε οι μαθητές:
α) να κατανοήσουν τη θεμελιώδη σημασία και τους νόμους της σύνθεσης
β) να συνειδητοποιήσουν τα βασικά μορφικά στοιχεία των εικαστικών τεχνών αλλά και ότι τα αποτελέσματα καθορίζονται από τον καλλιτέχνη ανάλογα με την κρίση του, τους περιορισμούς του υλικού και της τεχνικής που χρησιμοποιεί, ενώ στις Εφαρμοσμένες τέχνες παίζουν ρόλο και οι περιορισμοί που προκύπτουν από τη χρηστικότητα του έργου
γ) να αντιληφθούν ότι όσα μπορεί να φαίνονται χαώδη και ασυνάρτητα, όπως π.χ. στην Αφηρημένη Τέχνη, έχουν τη δική τους τάξη και θέση στον χώρο.
Α. ΑΞΟΝΕΣ
Η μεθοδολογία της διδασκαλίας που ακολουθείται στο βιβλίο του καθηγητή συνδυάζει στοιχεία και από τους 6 άξονες, ώστε το θέμα να αντιμετωπίζεται με πληρότητα και από πολλές διαφορετικές πλευρές:
1ος άξονας
Υλικά σχεδίου, ζωγραφικής, γεωμετρικά όργανα
2ος άξονας
Δομή-δομικά στοιχεία: επιφάνεια του έργου, σημείο, οριζόντια, κατακόρυφη, διαγώνια, τεθλασμένη και καμπύλη γραμμή, ελεύθερες και τεμνόμενες ευθείες, καμπυλωτά και πολύγωνα σχήματα, τετράγωνο, τρίγωνο, κύκλος, επίπεδα, φόρμες, όγκοι, χρώματα, φώτα και σκιές, σύνθεση-αρχές της σύνθεσης, Χρυσή Τομή ή Χρυσή Αναλογία
3ος άξονας
Θέματα μη παραστατικά, τοπία, συμβολικά, διακοσμητικά, ελεύθερα
4ος άξονας
Σχέδιο, ζωγραφική, αρχιτεκτονική, γλυπτική
5ος άξονας
Αναφορά στην αρχαία ελληνική τέχνη, Αναγέννηση, Μπαρόκ, 19ος και 20ος αι., μοντέρνα τέχνη
6ος άξονας
Ανάλυση και ερμηνεία έργου τέχνης
Β. ΔΙΑΡΚΕΙΑ
Η διδασκαλία μπορεί να πραγματοποιηθεί σε όσες ώρες κρίνει ο καθηγητής, κάτι που θα πρέπει να σχετίζεται με το επίπεδο και τις προηγούμενες γνώσεις των μαθητών που πρέπει να συμπληρωθούν, αλλά και το ενδιαφέρον που θα δείξουν.
Η διάρκεια που προτείνεται στο βιβλίο του καθηγητή είναι 3 διδακτικές ώρες:
1η ώρα..................................................................................................................................
5.1.α.Τι είναι η δομή και η σύνθεση του έργου (ορισμοί Πλάτωνα, Αλμπέρτι, Σεζάν, Ματίς)
5.1.β.Σύνθεση σημείων, γραμμών και σχημάτων επάνω στην επιφάνεια
Εργασίες βιβλίου - 1, 2, 3
2η ώρα..................................................................................................................................
5.1.γ.Οι βασικές αρχές της σύνθεσης: 1)Αρμονία 2)Ισορροπία 3)Συμμετρία και ασυμμετρία 4)Αντίθεση 5)Ιεραρχία 6)Άξονες 7)Επανάληψη και ρυθμός 8)Κλίμακα και αναλογία
Εργασίες βιβλίου - 4, 5
Εργασίες τετραδίου - 1, 2, 3
3η ώρα..................................................................................................................................
Ολιγόλεπτη προβολή σλάιντ για σύνδεση με το θέμα
Εργασίες βιβλίου - 6, 7, 8, 9
Γ. ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Οι στόχοι που θέτουμε και τα αποτελέσματα που αναμένουμε ποικίλουν για τα επιμέρους θέματα που συνδέονται με κάθε άξονα.
Στο βιβλίο του καθηγητή οι βασικοί στόχοι - αποτελέσματα που θέτονται είναι:
1η ώρα..................................................................................................................................
Να αναλύσουν οι μαθητές τη δομή και τη σύνθεση έργων τέχνης.
Να χρησιμοποιήσουν τα πρωταρχικά στοιχεία της σύνθεσης (σημείο, γραμμή, σχήμα) για να μεταδώσουν δικές τους ιδέες και συναισθήματα.
Θα αντιληφθούν ότι κάθε έργο τέχνης έχει μια δομή, επάνω στην οποία ο καλλιτέχνης οικοδομεί το έργο του με τη σύνθεση, για να εκφράσει τις ιδέες και τα συναισθήματά του.
2η & 3η ώρα.........................................................................................................................
Να αναλύσουν τις βασικές αρχές της σύνθεσης σε έργα τέχνης και να τις εφαρμόσουν σε δικά τους έργα.
Θα αντιληφθούν ότι εφαρμόζονται οι ίδιες αρχές σε όλες τις εικαστικές τέχνες.
Δ. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΣΑ - ΠΗΓΕΣ
Στο βιβλίο του καθηγητή εκτός από τα βιβλία καθηγητή, μαθητή και τετράδιο εργασιών προτείνονται ως εποπτικό υλικό:
1η ώρα..................................................................................................................................
Για τον καθηγητή:
1.Ένα ποίημα από το βιβλίο των Νέων Ελληνικών
2.Κασετόφωνο με μουσική της επιλογής μας
3.Βιβλία τέχνης
4.Δυο-τρεις μεγάλες εικόνες έργων (αφίσες ή φωτοαντίγραφα σε Α3), που θα έχουμε επεξεργαστεί, ώστε να φαίνονται τα δομικά στοιχεία του έργου (οι βασικοί άξονες σύνθεσης, τα έντονα σχήματα ή οι ομάδες σχημάτων, οι χρωματικές ομάδες κ.τ.λ., δηλαδή ο σκελετός του έργου)
5.Συνθέσεις με σημεία, γραμμές και σχήματα μεμονωμένα ή και όλα μαζί σε χαρτιά Α4
Για το μαθητή:
1.Σχεδίου και ζωγραφικής: μπλοκ σχεδίου, μολύβια Β, 4Β, γόμα, ξύστρα, μιλιμετρέ χαρτιά, μπλοκ ακουαρέλας, μαρκαδόροι, ξυλομπογιές, παστέλ, τέμπερες, πινέλα
2.Γεωμετρικά όργανα: χάρακας, διαβήτης
2η ώρα..................................................................................................................................
Για τον καθηγητή:
Καλό θα ήταν τα έργα που θέλουμε να δείξουμε να υπάρχουν σε φύλλα (όχι σε βιβλία), ώστε να τα εκθέτουμε στον πίνακα δυο-δυο και να κάνουμε την ανάλυση εύκολα. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αφίσες, χρωματιστά φωτοαντίγραφα ή εκτυπώσεις έργων σε έγχρωμο εκτυπωτή.
Αν όλα αυτά δεν υπάρχουν, ξεκινάμε με αφετηρία τις εικόνες από το βιβλίο του μαθητή και συμπληρώνουμε με κάποιες άλλες.
Για το μαθητή:
Όμοια με την 1η ώρα
3η ώρα..................................................................................................................................
Για τον καθηγητή:
Διάφορα σλάιντ
Για το μαθητή:
Όμοια με την 1η & 2η ώρα
Ε. ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
Η πορεία της διδασκαλίας που προτείνεται στο βιβλίο του καθηγητή αναπτύσσεται ως εξής:
1η ώρα..................................................................................................................................
Α) Δίνονται κίνητρα, ώστε να προκληθεί ενδιαφέρον σχετικά με όλες τις τέχνες και να εισάγουμε την έννοια της σύνθεσης ως βασικής μεθόδου για τη δημιουργία των έργων τέχνης.
1.Διαβάζουμε ένα ποίημα και τους ρωτάμε ποιο είναι το θέμα του και τι συναισθήματα τους προκάλεσε.
2.Βάζουμε να ακουστεί ένα μουσικό κομμάτι και τους ρωτάμε ποια όργανα αναγνώρισαν, σε ποιο μουσικό είδος μπορούν να εντάξουν το κομμάτι, τι σκέφτηκαν ή τι αισθάνθηκαν.
3.Ρωτάμε τους μαθητές αν είδαν πρόσφατα κάποια ταινία και ζητάμε να μας μιλήσουν γι’ αυτή.
4.Ανοίγουμε ένα βιβλίο τέχνης και δείχνουμε μερικά έργα.
5.Τους ρωτάμε τι πιστεύουν ότι χρειάζονται όλα αυτά (το ποίημα, η μουσική, η ταινία, τα ζωγραφικά έργα) για να πραγματοποιηθούν (τη σύνθεση).
Β)
1.Δίνεται ο ορισμός των δυο εννοιών (δομή, σύνθεση) και η ανάλυσή τους μέσα από έργα τέχνης, ώστε οι μαθητές να κατανοήσουν ότι ανεξάρτητα με το τι επιδιώκουν οι καλλιτέχνες σε κάθε εποχή, αρχικά οργανώνουν το έργο τους με βάση τη δομή και τη σύνθεση.
Εξηγούμε τι θεωρείται δομή ενός έργου δείχνοντάς τους τις μεγάλες εικόνες που έχουμε επεξεργαστεί ώστε να φαίνονται τα δομικά στοιχεία τους και τι είναι η σύνθεση. Επισημαίνουμε ότι η δομή εξασφαλίζει την απαραίτητη συνοχή ανάμεσα στα διάφορα μέρη της σύνθεσης και προσδιορίζει το τελικό αισθητικό αποτέλεσμα, ενώ η σύνθεση αναδεικνύει το θέμα και το περιεχόμενο διαμορφώνοντας τη μορφή του έργου. “Ό,τι είναι καλό και ευχάριστο στο μάτι μας γίνεται νόμος για μας. Το χέρι οφείλει να εκτελέσει αυτό που απαιτεί το μάτι. Το μάτι με τη σειρά του υπακούει στους οπτικούς νόμους. Είναι πολύ πιο αντικειμενικό και απρόσωπο από το χέρι.” Άντολφ Χέλτσελ (Γερμανός, δάσκαλος του Γιοχάνες Ίτεν, 1853-1934).
2.Παρουσιάζεται η σύνθεση σημείων, γραμμών και σχημάτων επάνω στην επιφάνεια, ώστε να αντιληφθούν πόσο ισχυρά είναι τα πρωταρχικά στοιχεία της σύνθεσης για την πρόκληση αισθημάτων.
Χρησιμοποιώντας σχέδιά μας (ή βοηθούμενοι από τα σχέδια που υπάρχουν στο βιβλίο του μαθητή) διδάσκουμε τη σύνθεση σημείων, γραμμών και σχημάτων επάνω στην επιφάνεια. Μπορούμε να παρουσιάζουμε ένα σχέδιο, να επισημαίνουμε τη διάρθρωση των στοιχείων του και να ρωτάμε ένα-δυο μαθητές, κάθε φορά, ποια αίσθηση τους προκαλεί.
Γ) Δίνουμε διευκρυνήσεις για τις 3 πρώτες εργασίες του βιβλίου και οι μαθητές ξεκινάνε τις δυο πρώτες στην τάξη και τις ολοκληρώνουν στο σπίτι, ενώ την τρίτη την πραγματοποιούν στο σπίτι.
Λόγω του περιορισμένου από το πρόγραμμα χρόνου διδασκαλίας, προτείνεται οι περισσότερες ασκήσεις να γίνουν με μολύβι, μαρκαδόρους, ξυλομπογιές ή παστέλ. Αν πρέπει να χρησιμοποιηθούν τέμπερες, κάποιες από τις εργασίες αυτές μπορούν να γίνουν στο σπίτι.
ΕΡΓΑΣΙΑ 1.Να ζωγραφίσετε μια σύνθεση με σημεία και γραμμές.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ - Να ζωγραφίσουν κατευθείαν με μαρκαδόρους, ξυλομπογιές ή παστέλ μια σύνθεση μόνο με σημεία και γραμμές. Μπορούμε να τους υποδείξουμε κάποιο θέμα, π.χ. ηρεμία, κίνηση, βαρύτητα, χορός, νύχτα, αέρας ή μπορούν να χρησιμοποιήσουν κάποιο δικό τους θέμα.
ΕΡΓΑΣΙΑ 2.Να ζωγραφίσετε μια σύνθεση με σημεία, γραμμές και σχήματα.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ - Όμοια με την προηγούμενη αλλά να ζωγραφίσουν με σημεία, γραμμές και σχήματα.
ΣΤΟΧΟΣ ΓΙΑ 1 & 2: Να χρησιμοποιήσουν τα πρωταρχικά στοιχεία της σύνθεσης, ώστε να μεταδώσουν δικές τους ιδέες και συναισθήματα.
ΕΡΓΑΣΙΑ 3.Να σχεδιάσετε ένα τοπίο δομημένο επάνω στους άξονες της διπλανής εικόνας και να χρωματίσετε κάθε φόρμα με πινελιές κοντινών χρωματικών και τονικών αποχρώσεων.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ - Να χρησιμοποιήσουν το σχέδιο του βιβλίου με τους άξονες, για να συνθέσουν επάνω εκεί το τοπίο. Έπειτα, να χρωματίσουν με μικρές πινελιές κοντινών χρωματικών και τονικών αποχρώσεων χωρίς να καλύπτουν τις φόρμες με ένα ενιαίο χρώμα. Μπορούμε να τους δείξουμε έργα του Σεζάν στα οποία φαίνεται με σαφήνια η τεχνική αυτή.
ΣΤΟΧΟΣ ΓΙΑ 3: Να αντιληφθούν την ανάγκη για οργάνωση της εικόνας.
2η ώρα..................................................................................................................................
Α) Οι μαθητές παρουσιάζουν τις εργασίες τους και γίνεται ολιγόλεπτος σχολιασμός και αξιολόγηση όσον αφορά στη χρησιμοποίηση των πρωταρχικών στοιχείων της σύνθεσης για να μεταδώσουν δικές τους ιδέες και συναισθήματα.
Β) Παρουσιάζουμε έργα καλλιτεχνών, ώστε να αναλύσουμε μια-μια τις αρχές της σύνθεσης με τη συμμετοχή όλων.
Μπορούμε να μιλήσουμε για κάθε μια από της αρχές της σύνθεσης, παρουσιάζοντας δυο έργα, από τα οποία το ένα να στηρίζεται στην αρχή που εξετάζουμε και το άλλο όχι (όπου είναι εφικτό). Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα παρακάτω έργα, ζητώντας να εντοπίζουν κάθε φορά ποιο είναι το έργο αναφορά.
1.Για την αρμονία:
ένα αρχαίο ελληνικό ναό (αρμονία) σε αντίθεση με ένα γοτθικό (ποικιλία) και Σεζάν (χρωματική αρμονία) σε αντίθεση με Βαν Γκογκ (χρωματική αντίθεση).
2.Για την ισορροπία:
Κλέε (ισορροπία) και Τιντορέτο (δυναμική ισορροπία)
3.Για τη συμμετρία και την ασυμμετρία:
Ρόθκο (συμμετρία στη ζωγραφική) και Μόντριαν (ασυμμετρία στη ζωγραφική), Κούροι (συμμετρία στη γλυπτική) και Ματίς (ασυμμετρία στη γλυπτική), Γκάουντι (συμμετρία στην αρχιτεκτονική) και Λόιντ Ράιτ (ασυμμετρία στην αρχιτεκτονική)
4.Για την αντίθεση:
Καντίνσκι (αντίθεση σχημάτων, μεγεθών, ποσοτήτων), Ρέμπραντ (φωτός–σκιάς), Μπέηκον (χρωμάτων), Ράιμαν (υφής) και Ντε Κίρικο (στο θέμα)
5.Για την ιεραρχία:
Καντίνσκι (ως προς το σχήμα και το χρώμα), Μάλεβιτς (ως προς το μέγεθος) και Θεοτοκόπουλος (ως προς την θέση)
6.Για τους άξονες:
Ραφαήλ (με άξονες) και Πόλοκ (χωρίς άξονες)
7.Για την επανάληψη και το ρυθμό:
Τσάμπερλεϊν (με επανάληψη) και Ντε Κούνινγκ (χωρίς επανάληψη), Μπάλα (με ρυθμό) και Γκόρκι (χωρίς ρυθμό)
8.Για την κλίμακα και την αναλογία:
Κούροι και Κόρες (σε φυσικό μέγεθος) και Όλντενμπουργκ (σε υπερφυσικό μέγεθος), Τζιακομέτι (αναλογία με συμβολικό νόημα) και Ντα Βίντσι (αναλογίες για το ανθρώπινο κάλλος)
1.Δίνουμε διευκρυνήσεις για την 4η και 5η εργασία του βιβλίου, ώστε να ξεκινήσουν την εφαρμογή των αρχών της σύνθεσης σε δικά τους έργα.
ΕΡΓΑΣΙΑ 4. Να ζωγραφίσετε απευθείας με χρώματα μια σύνθεση που να βασίζεται σε μια χρωματική αρμονία.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ - Μπορούν να χρησιμοποιήσουν μόνο τα τρία βασικά, ένα ζεύγος συμπληρωματικών, θερμά ή ψυχρά, μια χρωματική γκάμα, χρώματα αλλοιωμένα με το άσπρο ή το μαύρο, ανοιχτά ή σκούρα κ.τ.λ. Επίσης μπορούν να σκεφτούν ένα θέμα που ταιριάζει με τη χρωματική αρμονία που θα επιλέξουν, π.χ. ηλιοβασίλεμα με θερμά ροζ και βιολέ χρώματα, έρημος με κίτρινα, ώχρες, καφέ και γκρίζα.
ΕΡΓΑΣΙΑ 5. Αφού επιλέξετε τρία από τα παρακάτω στοιχεία: σπίτι, δέντρο, ζώο, άνθρωπος, αυτοκίνητο, να τα συνθέσετε με τέτοιες αναλογίες, ώστε το έργο που θα σχεδιάσετε να έχει συμβολική σημασία.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ - Χρησιμοποιώντας λανθασμένα μεγέθη και αναλογίες και τοποθετώντας τα στοιχεία σε ανορθόδοξη θέση, μπορούμε να δημιουργήσουμε μια συμβολική παράσταση.
2.Δίνουμε διευκρυνήσεις για τις 3 εργασίες του τετραδίου.
ΤΕΤΡΑΔΙΟ 1. Να δημιουργήσετε 6 συνθέσεις με σχήματα και χρώματα, οι οποίες να βασίζονται στις παρακάτω ασύμμετρες ισορροπίες.
1) Ένα μεγάλο σχήμα τραβάει περισσότερο το βλέμμα του θεατή και είναι πιο βαρύ από ένα μικρό.
2) Ένα σχήμα είναι πιο βαρύ όταν βρίσκεται στην άκρη της επιφάνειας.
3) Ένα σύνθετο σχήμα είναι βαρύτερο από ένα απλό.
4) Τα θερμά χρώματα είναι πιο βαριά από τα ψυχρά.
5) Τα έντονα χρώματα είναι πιο βαριά από τα απαλά.
6) Η βαρύτητα ενός χρώματος αυξάνει όταν δίπλα του μπαίνει το συμπληρωματικό του.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ - Προτείνονται ξυλομπογιές.
ΤΕΤΡΑΔΙΟ 2. Να διερευνήσετε τα παρακάτω έργα του Γιάννη Μόραλη και να σχεδιάσετε επάνω τους δομικούς άξονές τους (Εικ.1. Μόραλης, “Το κορίτσι που ζωγραφίζει”, 1971, Εικ.2. Μόραλης, “Το κορίτσι που γδύνεται”, 1972).
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ - Με αφορμή τα έργα του Γιάννη Μόραλη (Άρτα, γεν.1916), μπορούμε να κάνουμε μια μικρή αναφορά στη ζωγραφική και το διδακτικό έργο του Έλληνα ζωγράφου. Σπούδασε ζωγραφική και χαρακτική στην Α.Σ.Κ.Τ. από την ηλικία των 15 χρόνων μέχρι 20 και συνέχισε στη Ρώμη και το Παρίσι. Από το 1947 έγινε καθηγητής στην Α.Σ.Κ.Τ. Με επηρεασμούς από τα πορτρέτα Φαγιούμ, τα αρχαία ελληνικά μωσαϊκά, τα ψηφιδωτά της Ραβένας, τις αττικές επιτύμβιες στήλες, τα κλασικά αγγεία τη βυζαντινή ζωγραφική και τη μοντέρνα τέχνη διαμόρφωσε το δικό του στιλ, που διακρίνεται για την κλασική αυστηρότητα, την ακρίβεια στην οργάνωση του χώρου, τη στατική αντίληψη και τη λιτή χρωματική γκάμα, η οποία σε πολλές περιπτώσεις καταλήγει στην Αφαίρεση.
ΤΕΤΡΑΔΙΟ 3.Να αναζητήσετε τον τρόπο με τον οποίο ιεραρχούνται τα στοιχεία στις παρακάτω συνθέσεις και να δώσετε τη δική σας ερμηνεία για την επιλογή του καλλιτέχνη (Εικ.3. Ντελακρουά, “Η ελευθερία οδηγεί το λαό”, 1830, Εικ.4. Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, “Ο διαμερισμός των ιματίων του Χριστού”, 1579).
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ - Εικ.3.Ντελακρουά: α) η μοναδική γυναικεία φιγούρα του πίνακα και μάλιστα με γυμνό το μπούστο της, όρθια, στο κέντρο, καταλαμβάνει μεγάλο τμήμα του πίνακα, β) ο νεαρός δίπλα της ενισχύει την φιγούρα της αλλά παίρνει και από τη δύναμή της, αφού βρίσκεται σε παράλληλο άξονα, γ) η φιγούρα με το καπέλο βρίσκεται στο ίδιο ύψος με το νεαρό και σε παράλληλο άξονα, ο οποίος τέμνεται από την πλάγια τοποθέτηση του όπλου που κρατά και ενισχύεται από την φιγούρα πίσω του με το άσπρο πουκάμισο, δ) οι δυο ξαπλωτές φιγούρες που καταλαμβάνουν όλο το κάτω μέρος, σε οριζόντιο άξονα, ε) τα κόκκινα και τα μπλε σχήματα που βρίσκονται κοντά στην Ελευθερία και την “περιβάλλουν”.
Εικ.4.Θεοτοκόπουλου: α) κόκκινο-Χριστός, β) κίτρινο αριστερά, γ) άσπρο δεξιά, δ) ανοιχτά χρώματα στην όρθια φιγούρα αριστερά του Χριστού, ε) πράσινο δεξιά, ζ) μπλε αριστερά κ.τ.λ.
3.Προτείνεται στη συνέχεια οι μαθητές να ασχοληθούν με μια από τις εργασίες, ενώ τις άλλες να τις πραγματοποιήσουν στο σπίτι.
3η ώρα..................................................................................................................................
Α) Μια ολιγόλεπτη προβολή σλάιντ με ποικιλία έργων θα τους υπενθύμιζε προηγούμενες γνώσεις και θα κινούσε το ενδιαφέρον τους για δημιουργία.
Β) Οι μαθητές παρουσιάζουν τις εργασίες τους και γίνεται ολιγόλεπτος σχολιασμός και αξιολόγηση όσον αφορά 1.στα αποτελέσματα των εργασιών, αν δηλαδή εφάρμοσαν με επιτυχία τις βασικές αρχές της σύνθεσης, 2.στην ικανότητα να διακρίνουν τα στοιχεία της δομής και της σύνθεσης στην ανάλυση των έργων τέχνης.
Γ) Δίνουμε διευκρυνίσεις για τις εργασίες του βιβλίου 6, 7, 8 και 9, ώστε να εργαστούν επάνω σε όλες της αρχές της σύνθεσης και να τις εμπεδώσουν.
Επειδή οι εργασίες είναι πολλές, μπορούν να επιλέξουν μια για να ασχοληθούν στην τάξη και τις άλλες να τις πραγματοποιήσουν στο σπίτι.
ΕΡΓΑΣΙΑ 6. Να διπλώσετε στα τέσσερα ένα μιλιμετρέ χαρτί βρίσκοντας έτσι το κεντρικό του σημείο και να σχεδιάσετε ένα διακοσμητικό θέμα, καθρεφτίζοντας το αριστερό μέρος δεξιά και το επάνω μέρος, κάτω.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ - Να χρησιμοποιήσουν τον έτοιμο κάναβο του χαρτιού, ώστε να γίνει τέλεια συμμετρική η σύνθεσή τους. Μπορούμε να προτείνουμε να σκεφτούν αρχικά πού μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα τέτοιο σχέδιο και έπειτα να το δημιουργήσουν ανάλογα, π.χ. σελιδοδείκτης, εξώφυλλο Cd, διακοσμητικό πλακάκι, ύφασμα.
ΕΡΓΑΣΙΑ 7. Να ζωγραφίσετε μια σύνθεση που να βασίζεται σε μια αντίθεση.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ - Να ζωγραφίσουν με μολύβι ή με χρώματα μια σύνθεση που να βασίζεται σε μια αντίθεση: σχημάτων, μεγεθών, ποσοτήτων, φωτός-σκιάς, χρωμάτων, υφών ή στο θέμα.
ΕΡΓΑΣΙΑ 8. Να ζωγραφίσετε μια σύνθεση στην οποία να είναι εμφανής η ιεράρχηση των στοιχείων της.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ - Να ζωγραφίσουν με μολύβι ή με χρώματα μια σύνθεση στην οποία να είναι εμφανής η ιεράρχιση των στοιχείων της, ως προς το σχήμα, το μέγεθος, το χρώμα, την θέση ή το θέμα.
ΕΡΓΑΣΙΑ 9. Να σχεδιάσετε ένα αγγείο και αφού το χωρίσετε σε οριζόντιες ζώνες, προσαρμοσμένες στο σχήμα του, να τις διακοσμήσετε με ρυθμικά μοτίβα.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ - Μπορούν να χρησιμοποιήσουν μόνο μολύβι ή και χρώματα. Μπορούμε ακόμη να τους δώσουμε έτοιμα σχέδια αγγείων για να τα διακοσμήσουν αλλά θα πρέπει να τους δείξουμε κάποια αγγεία για να δουν πώς λειτουργεί επάνω τους ο διακοσμητικός ρυθμός.
ΣΤ. ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ
Με αφετηρία τις έννοιες δομή και σύνθεση μπορεί να εκπονηθούν από τους μαθητές ατομικές ή ομαδικές διαθεματικές εργασίες και να παρουσιαστούν στην τάξη ή σε κάποια σχολική εκδήλωση.
Στο βιβλίο του μαθητή αναπτύσσονται οι διαθεματικές έννοιες σύστημα, εξάρτηση, αλληλεπίδραση, νόμος: Πολλά στοιχεία μαζί αποτελούν ένα σύνολο. Όταν τα στοιχεία συνδέονται μεταξύ τους η λειτουργικότητα του ενός εξαρτάται από τη λειτουργία και την θέση των υπολοίπων, οπότε το σύνολο μετατρέπεται σε σύστημα. Όταν οργανώνουμε μια σύνθεση δημιουργούμε ένα σύστημα στοιχείων. Έτσι, τα στοιχεία μετατρέπονται σε εξαρτήματα και το κάθε ένα δεν έχει πλέον αξία από μόνο του αλλά λειτουργεί εξαιτίας της λειτουργίας των υπολοίπων εξαρτημάτων, προκαλώντας αλληλεπίδραση ανάμεσα στα μέρη του συστήματος. Για να επιτύχουμε την καλή λειτουργία του συστήματος θα πρέπει να συνθέσουμε έτσι τα μέρη του, ώστε η λειτουργία τους να υπακούει σε ορισμένους κανόνες, τους νόμους του συστήματος.
Η γλώσσα είναι ένα σύστημα. Η κάθε λέξη μπορεί να έχει διαφορετικές σημασίες, ανάλογα με τις γειτονικές της λέξεις μέσα στην πρόταση. Η μουσική σύνθεση είναι ένα σύστημα από νότες. Κάθε νότα σε μια σύνθεση ηχεί αλλιώς από ό,τι αν ήταν μόνη της. Το αυτοκίνητο είναι ένα σύστημα. Κάθε μέρος του, μηχανολογικό, ηλεκτρολογικό, ηλεκτρονικό λειτουργεί σε εξάρτηση με όλα τα άλλα. Αν κάποιο μέρος του συστήματος πάθει βλάβη και πάψει να λειτουργεί, η καλή λειτουργία του αυτοκινήτου διακόπτεται.
Στο βιβλίο του καθηγητή προτείνονται διαθεματικές εργασίες που χωρίζονται σε δυο ομάδες:
Α) αυτές που συνδέονται με τις έννοιες που αναλύονται στο βιβλίο του μαθητή:
1.ΓΛΩΣΣΑ: Η αλληλεπίδραση των λέξεων μιας πρότασης όσον αφορά στη σημασία τους: έρευνα, γραπτή εργασία ή εκπόνηση πρωτότυπου κειμένου.
2.ΜΟΥΣΙΚΗ: Η εξάρτηση του ήχου μιας νότας από τη μουσική διαδοχή της σύνθεσης: παρουσίαση με σημειώσεις και μουσική ή σύνθεση μικρών μουσικών παραδειγμάτων.
3.ΒΙΟΛΟΓΙΑ: Τα οικοσυστήματα και οι λειτουργίες τους: γραπτή εργασία.
4.ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ: Τα εξαρτήματα μιας μηχανής και η λειτουργία της: σημειώσεις και σχέδια ή φωτογραφίες.
Β) αυτές που αφορούν τις αρχές της σύνθεσης:
1.ΜΟΥΣΙΚΗ: Τι είναι σύνθεση, αρμονία και ρυθμός;: παρουσίαση με μουσική και σημειώσεις.
2.ΦΥΣΙΚΗ: Τι είναι ισορροπία;: παρουσίαση με πείραμα.
3.ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ: Συμμετρικά και ασύμμετρα σχήματα: παρουσίαση με σχέδια.
4.ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ: Ιεραρχικά καθεστώτα στην παγκόσμια ιστορία: γραπτή εργασία.
Κοινωνικές αντιθέσεις στο παρόν της Ευρωπαϊκής Ένωσης: γραπτή εργασία.
