Το όραμα και οι δράσεις ενός σχολείου Ι
15ο Γυμνάσιο Περιστερίου
εκδόσεις Γρηγόρη-2016
Μαρία Δουκάκη
Τέχνη και Μαθηματικά
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Στο κείμενο που ακολουθεί παρουσιάζονται αναλυτικά το project «Τέχνη και Μαθηματικά» και η εκπαιδευτική
περφόρμανς «Η Αφηρημένη Τέχνη και τα Μαθηματικά». Όπως υλοποιήθηκαν από μαθητές
μας και παρουσιάστηκαν σε Μαθητικό Συνέδριο.
Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Θέλοντας να παρουσιάσω εδώ το πρότζεκτ «Η Τέχνη και τα Μαθηματικά» και την
εκπαιδευτική περφόρμανς «Η Αφηρημένη Τέχνη και τα Μαθηματικά», ανακαλώ τον λόγο
που με οδήγησε στην υλοποίησή τους. Αφορμή δεν υπήρξε η δική μας Ημέρα
Μαθηματικών αλλά η πρόταση που έγινε τον Αύγουστο του 2013 από το υπουργείο
Παιδείας για μείωση ωρών διδασκαλίας των μαθημάτων τέχνης σε Γυμνάσιο και
Λύκειο, ως η τέχνη να είχε την ελάσσονα αξία μέσα στην υποχρεωτική εκπαίδευση.
Παραθέτω δύο αποσπάσματα από σχετικό κείμενο, με
το οποίο συμμετείχα στη διαβούλευση υου Υπουργείου Παιδείας για το εκπαιδευτικό
σύστημα [1], κείμενο που γράφτηκε σε μια προσπάθεια να τεθεί το
θέμα ως ζητούμενο της σύγχρονης κοινωνίας και να γίνει κατανοητό πως οι
άνθρωποι -και μάλιστα τα παιδιά μας- δεν μπορούν να ζήσουν μόνο με την πίεση
της λογικής αλλά χρειάζονται τη χαρά που προσφέρει κάθε λογική δημιουργία στη
ζωή τους:
«Ο πολιτισμός, τα επιτεύγματα των
ανθρώπινων κοινωνιών είναι αυτά που μας κάνουν να νιώθουμε άνθρωποι και να
θέλουμε να επιβιώσουμε εντός τους. Είναι ο πλούτος που παράγεται από το
δημιουργικό άνθρωπο, ο οποίος μπορεί να συνθέτει χίλιες δυο πληροφορίες και να
συνάγει συμπεράσματα. Είναι η απόρριψη κάθε τι άχρηστου για την κοινωνία και η
σύνθεση όσων είναι ωφέλιμα για την ανάπτυξή της.»
«Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει ανάγκη την
τέχνη γιατί αυτή είναι ικανή να διαφυλάξει την ελευθερία της ψυχής του. Η τέχνη
εξαρτάται από την παιδεία γιατί χωρίς την εκπαίδευση των κοινωνιών μένει
ανολοκλήρωτη. Η παιδεία χωρίς την τέχνη δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις ψυχικές
ανησυχίες και επιδιώξεις των ανθρώπων μιας κοινωνίας.»
Οπωσδήποτε, στον
χώρο της δημόσιας εκπαίδευσης πολλοί
υποστηρίζουν την τέχνη ως μέσο για την ολοκληρωμένη καλλιέργεια του νέου
ανθρώπου. Πράγματι, κανένα άλλο γνωστικό πεδίο
δεν μπορεί να λειτουργήσει διαθεματικά σε τέτοιο βαθμό όσο το μάθημα των
Εικαστικών. Αυτό είναι ήδη γνωστό στους εκπαιδευτικούς όλων των ειδικοτήτων που
διδάσκουν στο Γυμνάσιο, αφού και αυτοί χρησιμοποιούν τα Εικαστικά κάθε φορά που
θέλουν να επεκτείνουν τη γνώση με τη δημιουργική έκφραση των μαθητών. Τα
παραδείγματα πολλά και καθημερινά, δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία. Όμως η πρόκληση
να σχετιστούν τα Μαθηματικά (ένα μάθημα με νόμους και κανόνες) με την Εικαστική
Τέχνη (τον τομέα που θεωρείται ως ελεύθερη έκφραση) έχει να κάνει με την
παραδοχή πως η δημιουργική έκφραση θέτει προβλήματα και στηρίζεται σε κανόνες
για να τα επιλύσει. Κατ’ επέκταση, για να μάθουμε να δημιουργούμε
χρησιμοποιούμε τη λογική, όσο την χρησιμοποιεί κάθε άλλο γνωστικό πεδίο.
«Η
τέχνη και τα μαθηματικά, αν και αποτελούν δύο ξεχωριστά πεδία της ανθρώπινης
δραστηριότητας, πολλές φορές συνδυάζονται. Δυο αιώνες προτού να θεμελιώσουν τη
γεωμετρία οι αρχαίοι Έλληνες, οι Αιγύπτιοι σχεδίαζαν και οικοδομούσαν ναούς και
μνημεία. Χρησιμοποιούσαν τη γεωμετρία ως ένα σύνολο εμπειρικών γνώσεων που τους
προσέφερε τη δυνατότητα να εκτελούν πρακτικές και καλλιτεχνικές εργασίες. Από
τότε μέχρι σήμερα, τα μαθηματικά εξακολουθούν να παίζουν σημαντικό ρόλο στην
εξέλιξη της τέχνης.
Γνωρίζουμε
πως η τέχνη είναι η έκφραση του εσωτερικού κόσμου του καλλιτέχνη. Επίσης,
πως η τέχνη θέλει να εκφράζει τον αντικειμενικό κόσμο, δηλαδή τα πανανθρώπινα
αισθήματα και τις ιδέες που έχουμε για τον κόσμο που μας περιβάλλει. Εδώ,
έρχονται τα μαθηματικά να συνδράμουν την τέχνη, δανείζοντάς της τους κανόνες
που είναι αδιαμφισβήτητοι.»
Τα παραπάνω αποτέλεσαν μέρος της εισαγωγής μου στο πρότζεκτ «Η Τέχνη και τα
Μαθηματικά». Ήταν η δεύτερη χρονιά που θα γινόταν η Ημέρα Μαθηματικών στο
σχολείο μας και η ευκαιρία να αποδείξουμε πως το μάθημα των Εικαστικών μπορεί
και δικαιούται να βρίσκεται μέσα στον βασικό κορμό των μαθημάτων της
υποχρεωτικής εκπαίδευσης, όχι μόνο ως ένα «άλλου τύπου» μάθημα που προσφέρει
έναν διαφορετικό τρόπο μάθησης στα παιδιά αλλά και ως το πεδίο που έχει την
ιδιότητα να συμπράττει με όλα τα άλλα επιστημονικά πεδία στα πλαίσια της
εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Εν κατακλείδι, θεωρώ πως κάθε ευκαιρία που δίνεται πρέπει να αξιοποιείται
για να ισχυροποιεί τη θέση της τέχνης και στον τομέα της εκπαίδευσης. Με αυτή
την οπτική λοιπόν, μετείχα στις Ημέρες Μαθηματικών, την ενδοσχολική διαθεματική
μας δράση, η οποία στοχεύει στη διασύνδεση των Μαθηματικών με τα άλλα
επιστημονικά πεδία. Η δική μου δράση επιμερίζεται σε δύο μεγάλες ενότητες: Το project «Τέχνη και Μαθηματικά» και την
εκπαιδευτική performance «Η Αφηρημένη Τέχνη και τα Μαθηματικά» που υλοποιήθηκαν τα σχολικά έτη
2013-14 και 2014-15 αντίστοιχα. Οι δυο αυτές ενότητες παρουσιάζονται στη
συνέχεια αναλυτικά.
[1] Το πλήρες κείμενο με τίτλο «Η Τέχνη, μια αξία που παραμένει άγνωστη (με αφορμή την εκτόπιση των μαθημάτων που αφορούν τις τέχνες από τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση)» δημοσιοποιήθηκε στον Δικτυακό Τόπο Διαβουλεύσεων του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων στις 17 Αυγούστου 2013 (ανακτήθηκε 10 Σεπτεμβρίου 2016 από http://www.opengov.gr/ypepth/?p=1686&cpage=2#comment-1362 ). Το κείμενο επίσης δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο των καθηγητών των Εικαστικών στις 16 Αυγούστου 2013 (ανακτήθηκε 1 Σεπτεμβρίου 2015 από http://www.art-teachers.com/index.php/menu-styles/2012-12-03-19-59-52/262-2013-08-16-10-05-30 ), στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία στις 21 Αυγούστου 2013 με τίτλο «Η άρρηκτη σχέση Παιδείας και Τέχνης» (ανακτήθηκε 1 Σεπτεμβρίου 2015 από http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=381230 ) και στην ιστοσελίδα του σχολείου μας.
Β. «Η Τέχνη και τα Μαθηματικά»
Πρότζεκτ στο πλαίσιο της Ημέρας Μαθηματικών,
σχ.έτος 2013-14
1. Διαδικασία
Πολλά τα θέματα που σχετίζονται με τα Μαθηματικά, όπως φαίνεται από τα
περιεχόμενα στα βιβλία Εικαστικών και των τριών τάξεων του Γυμνασίου. Από αυτά εντοπίστηκαν
και επιλέχτηκαν αυτά με τα οποία φανερώνονται ευκολότερα οι μεταξύ τους δεσμοί.
Τα θέματα οργανώθηκαν και καταμερίστηκαν στις τρεις γυμνασιακές τάξεις, ώστε να
είναι σύμφωνα με την ύλη αλλά και ο βαθμός δυσκολίας των εργασιών να είναι
σύμφωνος με την ηλικία των παιδιών.
Χρησιμοποιήθηκαν ως παραδείγματα το κίνημα της Οπ Αρτ του 20ου αιώνα,
ο διάσημος εκπρόσωπός της Βίκτορ Βαζαρέλι και η Ελληνίδα ζωγράφος Όπυ Ζούνη. Οι
μαθητές παρατήρησαν τα έργα τους, αντιλήφθηκαν καλύτερα τη σύνδεση τέχνης και Μαθηματικών
και δημιούργησαν δικά τους έργα.
Απαιτούμενος χρόνος: τα μαθήματα του πρώτου και δεύτερου τριμήνου, εκτός
από την Α΄ Τάξη, στην οποία προγραμματίστηκαν προκαταρκτικά μαθήματα σχεδίου
και χρώματος, ως προϋπόθεση για τη συμμετοχή των μαθητών της στο πρότζεκτ.
Στο τέλος της διαδικασίας προβλεπόταν τα έργα των μαθητών να εκτεθούν, ώστε
να διαμοιραστεί και να πολλαπλασιαστεί το όφελος της δημιουργίας.
2. Παρουσίαση
1ο μέρος
Στοιχεία από την Ιστορία της Τέχνης και παραδείγματα καλλιτεχνικών έργων
χρησιμοποιήθηκαν ως εισαγωγή και άμεση οπτική/γνωσιολογική επαφή των μαθητών με
το θέμα (εδώ αναφέρονται περιληπτικά).
Οπ Αρτ: Η Οπ Αρτ είναι
Αφηρημένη Γεωμετρική Τέχνη που αναπτύχθηκε στη δεκαετία του 1960. Άντλησε
στοιχεία από προηγούμενες κατακτήσεις της Αφαίρεσης και δημιούργησε ένα νέο
«οπτικό αλφάβητο» που βασίστηκε στις ιδιότητες του φωτός και τους συνδυασμούς
των χρωμάτων. Κύριος σκοπός της ήταν να προκαλέσει τον θεατή μέσα από οπτικές
ψευδαισθήσεις. Οι καλλιτέχνες εγκατέλειψαν κάθε προσωπική γραφή και υιοθέτησαν
ένα στιλ βασισμένο στη γεωμετρία, για να προκαλέσουν στον θεατή κάποια
οφθαλμαπάτη: αντίθετα στοιχεία (όπως το πρώτο και το δεύτερο επίπεδο, το κοίλο
και το κυρτό, το θετικό και το αρνητικό) φαίνονται ενιαία, άλλα στοιχεία
μοιάζουν να μεταβάλλονται, ενώ άλλα μοιάζουν σαν να κινούνται. Καλλιτέχνες της Οπ
Αρτ: Josef Albers (1888-1976, Γερμανία), Carlos Cruz-Diez (1923, Βενεζουέλα),
Julio Le Parc (1928, Αργεντινή), Richard Anuszkiewicz (1930, ΗΠΑ), Bridget Riley (1931, Αγγλία).
Βίκτορ Βαζαρέλι (1906-1997, Αυστρία-Ουγγαρία): Ο Βαζαρέλι γεννήθηκε
στην Ουγγαρία και από το 1930 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Ξεκίνησε να εργάζεται
ως σχεδιαστής σε διαφημιστικές εταιρίες. Το 1955 οργάνωσε μια ομαδική έκθεση
επικεντρωμένη στην Κινητική Τέχνη και καθιερώθηκε ως ένας από τους προδρόμους
της Οπ Αρτ. Το 1976 ίδρυσε το «Ίδρυμα Βαζαρέλι», στο Εξ-Εν-Προβένς της Γαλλίας.
Σχεδίασε ο ίδιος το κτίριο που το στεγάζει, μεταφέροντας τις εικαστικές του
ιδέες σε μεγάλη κλίμακα και εγκατέστησε εκεί έργα μεγάλων διαστάσεων. Έκτοτε,
αφιερώθηκε στην έρευνα και πειραματίστηκε με οπτικά εφέ, ερευνώντας εικαστικά
προβλήματα που σχετίζονται με το χρώμα, τα υλικά και τις διαστάσεις των έργων.
Μια από τις κεντρικές καλλιτεχνικές του ιδέες είναι το Εικαστικό Ψηφίο: ένα
χρωματιστό τετράγωνο στο οποίο απεικονίζεται ένα γεωμετρικό σχήμα με
διαφορετικό χρώμα. Αυτό έχει τη δυνατότητα να αναπαράγεται σε έναν απεριόριστο
αριθμό παραλλαγών, και, έτσι, να δημιουργείται έτσι το Πλαστικό Αλφάβητο. Το
Πλαστικό Αλφάβητο είναι συνδεδεμένο με τις ιδέες του Βαζαρέλι σχετικά με την
αναπαραγωγή της τέχνης, την πίστη του στην κοινωνική λειτουργία της και την
επιδίωξή του να φέρει το καλλιτεχνικό έργο στην καθημερινότητα όλων. Σύμφωνα με
τον ίδιο «η τέχνη του μέλλοντος θα είναι
κοινό κτήμα, αλλιώς δεν θα υπάρχει καθόλου».
Όπυ Ζούνη (1941-2008, Ελλάδα): «Τι να αφήσεις σ’ ένα γερασμένο κόσμο; Μόνο
αισιοδοξία μέσα στην ακατάσχετη βία. Και την πιο απελπιστική, τη νεανική
βία. Τι κόσμο χτίζουμε, που δεν μπορούμε ακόμα να κατευθύνουμε τη νεανική
ενέργεια σε θετικούς στόχους; Αιώνες τώρα γεννιούνται παιδιά σ’ ένα άδικο
περιβάλλον. Πώς να προλάβουν να κάνουν την αυτοψυχανάλυσή τους; Κι απ’ αυτά που
προλαβαίνουν, πόσα μπορούν;» Λόγια της Όπυς Ζούνη ανήσυχα και επίκαιρα!
Η Όπυ γεννήθηκε το 1941 στο Κάιρο της Αιγύπτου και σπούδασε στην Ανωτάτη
Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Οι πίνακες και οι κατασκευές της ανήκουν στη
Γεωμετρική Τέχνη. Το ύφος τους είναι αυστηρό και μαζί λυρικό, αποκαλύπτοντας
έναν καθαρά προσωπικό χαρακτήρα που βγαίνει μέσα από ζωηρές, φαντασιακές
συνθέσεις γεωμετρικών σχημάτων με έντονη την παρουσία του φωτός. «Αποδίδω μια εικόνα, ένα όραμα τρισδιάστατο,
μέχρι χαοτικό, που ξεπερνά κάποιες φορές τα όρια της λογικής», λέει η ίδια.
2ο μέρος
Με γνώμονα τέσσερεις θεματικούς άξονες (Γεωμετρικά Σχέδια, Γεωμετρικά
Στερεά και Τρίτη Διάσταση, Προοπτικό Σχέδιο, Συμμετρία) υλοποιήθηκαν 13 εργασίες
στις τρεις τάξεις (εδώ αναφέρονται επιγραμματικά, χωρίς τις επεξηγήσεις που
δόθηκαν στους μαθητές).
1ος Θεματικός Άξονας - Γεωμετρικά Σχέδια
ΕΙΚ. 1 Α΄ Τάξη, Εργασία 1 Σύνθεση
με σχήματα «Το πλαστικό μου αλφάβητο»
ΕΙΚ. 2 Β΄ Τάξη, Εργασία 2
Γεωμετρικό σχέδιο «Οφθαλμαπάτη»
ΕΙΚ. 3 Β΄ Τάξη, Εργασία 3
Γραμμικό σχέδιο «Το λουλούδι της ζωής»
ΕΙΚ. 4 Γ΄ Τάξη, Εργασία 4
Γεωμετρικό σχέδιο «Τονική αντίθεση»
2ος Θεματικός Άξονας - Γεωμετρικά Στερεά
και Τρίτη Διάσταση
ΕΙΚ. 5 Β΄ Τάξη, Εργασία 5 Τρίτη
διάσταση «Οπτική ψευδαίσθηση»
ΕΙΚ. 6 Γ΄ Τάξη, Εργασία 6 Κύβοι «Οπτική
ψευδαίσθηση»
ΕΙΚ. 7 Γ΄ Τάξη, Εργασία 7 «Αδύνατα
αντικείμενα»
ΕΙΚ. 8 Γ΄ Τάξη, Εργασία 8 «Σύνθεση
γεωμετρικών στερεών»
3ος Θεματικός Άξονας - Προοπτικό Σχέδιο
ΕΙΚ. 9 Α΄ Τάξη, Εργασία 9
Προοπτικό σχέδιο με ένα σημείο φυγής «Δωμάτιο»
ΕΙΚ. 10 Β΄ Τάξη, Εργασία 10
Προοπτικό σχέδιο με ένα σημείο φυγής «Σουρεαλιστικό δωμάτιο»
ΕΙΚ. 11 Γ΄ Τάξη, Εργασία 11
Προοπτικό σχέδιο με δύο σημεία φυγής «Μία πόλη»
4ος Θεματικός Άξονας - Συμμετρία
ΕΙΚ. 12 Β΄ Τάξη, Εργασία 12
Συμμετρία σε τετράγωνο και εγγεγραμμένο κύκλο
ΕΙΚ. 13 Γ΄ Τάξη, Εργασία 13
Συμμετρία μέσα σε κάναβο
3. Αξιολόγηση
Η συμμετοχή των μαθητών όλων των τάξεων αποδείχτηκε επαρκής και οι εργασίες
που υλοποιήθηκαν είχαν εντυπωσιακά αποτελέσματα. Τα έργα τους εκτέθηκαν στην
αίθουσα εκδηλώσεων του σχολείου μας στο πλαίσιο της δράσης Ημέρα Μαθηματικών,
κατά την οποία παρουσιάστηκε και όλο το πρότζεκτ με τη βοήθεια δύο ψηφιακών
αρχείων (Αναφορά στην Οπ Αρτ, στα έργα του Βαζαρέλι και της Ζούνη και Παρουσίαση
των εργασιών και επιλογή από τα έργα των μαθητών [2] ). Έτσι, οι μαθητές κάθε τάξης, πέρα από τις δικές τους εργασίες, ενημερώθηκαν
και για όσα απασχόλησαν τις άλλες τάξεις και το όφελος πολλαπλασιάστηκε.
Επίσης, έγινε επιλογή των πιο ωραίων έργων, τα οποία κορνιζώσαμε και τα
αναρτήσαμε σε αίθουσα διδασκαλίας του σχολείου μας, αφιερώνοντάς την στην Τέχνη
και τα Μαθηματικά.
Γ. «Η Αφηρημένη Τέχνη και τα Μαθηματικά»
Εκπαιδευτική Περφόρμανς στο πλαίσιο της Ημέρας
Μαθηματικών, σχ.έτος 2014-15
1. Διαδικασία - Περίληψη - Στόχος
Οι μαθητές της Γ΄ τάξης παρουσίασαν με θεατρική φόρμα (περφόρμανς) τα μαθήματα
των Εικαστικών του πρώτου τριμήνου, που είχαν αφιερωθεί στην Αφηρημένη Τέχνη (πώς
λειτουργήσαμε μέσα στην τάξη, τι τους δόθηκε ως πληροφορία-γνώση, ποια
ερωτήματα τέθηκαν, σε ποια συμπεράσματα καταλήξαμε…).
Παράλληλα, προβάλλονταν με βιντεοπροβολή τα έργα τους μαζί με τον σχολιασμό που
έχει γράψει κάθε μαθητής για το έργο του.
Αναπαράγοντας με τον ιδιαίτερο αυτόν τρόπο την εκπαιδευτική διαδικασία, τα
παιδιά είχαν την ευκαιρία να ξαναζήσουν συνοπτικά τη διαδρομή του μαθήματος, καθώς
και το πέρασμα από τη θεωρία και τους προβληματισμούς στη δημιουργία και την
αξιολόγηση των έργων τους.
2. Παρουσίαση - Αναλυτικά
Εκπαιδευτική Περφόρμανς
σε 3 πράξεις
Πρόσωπα: Καθηγήτρια, βοηθός και έξι μαθητές
Σενάριο: Η καθηγήτρια εισάγει τους μαθητές στην Αφηρημένη
Τέχνη και ορίζει σχετικές εργασίες. Οι μαθητές παρουσιάζουν τις εργασίες τους,
αναλύοντας τα δεδομένα, ξεδιπλώνοντας τις σκέψεις που έκαναν για να μπορέσουν
να τις υλοποιήσουν και αναπτύσσοντας τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξαν. Παράλληλα,
παρουσιάζονται σε βιντεοπροβολή οι πέντε καλύτερες εργασίες σε κάθε θέμα, μαζί
με όσα έγραψε κάθε μαθητής για το έργο του. Το ψηφιακό κομμάτι συμπληρώνεται με
περισσότερα έργα, ώστε να φανεί η γκάμα των μαθητικών εργασιών και η κατά
προσέγγιση συμμετοχή του συνόλου των μαθητών.
ΣΚΗΝΗ 1η
ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Καλημέρα
παιδιά! Το Βιβλίο Εικαστικών της Γ΄ τάξης ξεκινά με το κεφάλαιο «Το φως και οι
φωτοσκιάσεις». Μπαίνουμε έτσι στον αντικειμενικό κόσμο, τον οποίο θα
ερευνήσουμε με την παρατήρηση: τα παρόντα φωτίζονται και ακούγονται, ενώ τα
απόντα σκιάζονται και είναι σιωπηλά. Το φως είναι αυτό που μας επιτρέπει να
διακρίνουμε το σχήμα, τον όγκο, την πλαστικότητα και το χρώμα σε κάθε τι που
υπάρχει στο περιβάλλον γύρω μας. Οι ζωγράφοι, για να τα αποδώσουν όλα αυτά,
χρησιμοποιούν την τονική κλίμακα, δηλαδή μια διαβάθμιση τόνων από το άσπρο
μέχρι το μαύρο. Και οι θεατές των έργων αντιλαμβάνονται τα συναισθήματα που
εκφράζονται ανάλογα. Για παράδειγμα, οι τόνοι με αντιθέσεις δημιουργούν
έκπληξη, προσμονή, ένταση, ενώ οι αρμονικοί τόνοι μεταφέρουν ικανοποίηση,
ησυχία, ηρεμία κ.ά.
ΜΑΘΗΤΗΣ: Μας
δόθηκε το πρώτο θέμα «Ελεύθερα σχήματα με τονικές αντιθέσεις ή με αρμονία». Από
τη μια, πρέπει να σχεδιάσουμε ελεύθερα τα δικά μας σχήματα και να τα συνθέσουμε
τοποθετώντας τα σε σχέση το ένα με το άλλο και από την άλλη, να τα
σκιαγραφήσουμε με διαφορετικούς τόνους -με το μολύβι- ώστε να δημιουργήσουμε
μια σύνθεση με αντιθέσεις ή με αρμονία. Αφηρημένη τέχνη λοιπόν!
[2] Τα αρχεία αυτά είναι αναρτημένα στην
ιστοσελίδα του σχολείου μας http://www.15gymperist.gr/
(ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ / Α΄ ΤΑΞΗ, Β΄ ΤΑΞΗ, Γ΄ ΤΑΞΗ / ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ).
Σχόλια μαθητών:
ΕΙΚ. 14: 1.Επέλεξα να δημιουργήσω μια σύνθεση με
αντιθέσεις, ώστε με τη μικρή τονική κλίμακα (από άσπρο σε μαύρο) να αποδώσω τα
σχήματα σε μια ισορροπημένη ζωγραφική σύνθεση. Φώτης Αναστόπουλος-Γ1
2.Η αντίθεση οφείλεται
στα έντονα ζωγραφισμένα σχήματα που στροβιλίζονται επάνω στο λευκό φόντο.
Ρεγγίνα Πετρίτση-Γ4
3.Σχεδίασα σχήματα με
λιτή τονική κλίμακα και τονικές αντιθέσεις. Ελένη Πλέσσα-Γ4
4.Αποφάσισα από την
αρχή να δημιουργήσω μία σύνθεση με έντονη τονική αντίθεση τοποθετώντας το άσπρο
στα σχήματα και το μαύρο στο φόντο. Ανδριάνα Ρούτση-Γ4
5.Τα δικά μου σχήματα
αναδεικνύονται από την έντονη αντίθεση στους τόνους που χρησιμοποίησα. Ελίνα
Γούτση-Γ1
ΕΙΚ. 15: 6.Αποφάσισα να δημιουργήσω αρμονία με
μαλακούς τόνους στα ελεύθερα και πυκνά σχήματά μου. Βασιλική
Γρηγοροπούλου-Γ1
7.Επέλεξα να δημιουργήσω αρμονία στο έργο μου με
λίγους και μαλακούς τόνους. Δημοκρατία Βησσαράκου-Γ1
8.Τα καμπυλωτά σχήματα
με οδήγησαν σε ένα έργο με αρμονία. Χριστίνα Αγγελοπούλου-Γ1
9.Κοντινοί τόνοι και
καμπυλωτά σχήματα δημιουργούν αρμονία στους θεατές του έργου μου. Φωτεινή
Γιαννοπούλου-Γ1
10.Η μικρή τονική
κλίμακα και τα σχήματα που ενώνονται με οδήγησαν στην αρμονία. Σμαράγδα
Γαλίτη-Γ1
ΜΑΘΗΤΗΣ: Σ’
εμάς δόθηκε το θέμα: «Γεωμετρικά σχήματα με τονικές αντιθέσεις ή με αρμονία». Παραλληλόγραμμα,
τρίγωνα και κύκλοι που σχεδιάζονται το ένα επάνω στο άλλο, ενώ με τη
σκιαγράφηση διαφορετικών τόνων επιτυγχάνεται η αίσθηση της διαφάνειας, σε μια
σύνθεση με αντιθέσεις ή με αρμονία.
Σχόλια μαθητών:
ΕΙΚ. 16: 1.Σκέφτηκα να δημιουργήσω μια σύνθεση που
να είναι σχεδιαστικά και τονικά δεμένη και αρμονική. Ελισάβετ
Κωνσταντοπούλου-Γ3
2.Ένας χορός με γεωμετρικά σχήματα, που αν και
είναι διαφορετικά και έχουν τονικές αντιθέσεις, δημιουργεί ένα σύνολο με
αντίθεση και αρμονία. Ευσταθία Λυκούδη-Γ3
3.Η σύνθεσή μου αποτελείται από πολλά σχήματα
τοποθετημένα πολύ κοντά το ένα στο άλλο και με την ποικιλία στους τόνους
γεμίζουν τον χώρο. Άννα-Μαρία Μάντσιου-Γ3
4.Σχεδίασα τα σχήματα
σαν να τα ενώνει όλα μια καμπυλωτή γραμμή, τονίζοντας τα κοινά τους μέρη με πιο
σκούρο τόνο. Χρυσούλα Κουρσάρη-Γ3
5.Τα σχήματά μου είναι
λίγα με λίγους τόνους και η αντίθεση δημιουργείται με τον σκούρο τόνο που
ξεχωρίζει στα μέρη που το ένα μπαίνει μέσα στο άλλο. Γιάννης Ντούρος-Γ3
ΕΙΚ. 17: 6.Αποφάσισα να δημιουργήσω αρμονία
σχεδιάζοντας πολλά σχήματα με δύο μόνο τόνους σε άσπρο φόντο. Μαριλένα
Μπαρίμη-Γ3
7.Η μικρή τονική κλίμακα που χρησιμοποίησα και οι
κοντινοί τόνοι έδεσαν τα πολλά σχήματά μου και δημιούργησαν την αρμονία. Αντωνία
Καραγιάννη-Γ2
8.Λίγα σχήματα και μικρή τονική κλίμακα σε άσπρο
φόντο δημιουργούν αρμονία αλλά και αντίθεση. Βάγια Ντζιαδήμα-Γ3
9.Οι μαλακοί τόνοι στα πυκνά σχήματα δημιούργησαν
τη δική μου αρμονία. Κυριάκος Καλογεράκος-Γ2
10.Κοντινοί τόνοι και λίγα σχήματα δίνουν
ομοιομορφία άρα και αρμονία στη σύνθεσή μου. Αστέριος Οικονομίδης-Γ3
ΜΑΘΗΤΕΣ:
-«Η φύση μέσα από τη γεωμετρία» είναι το δεύτερο
θέμα μας. Τώρα μπαίνουμε για τα καλά στο πεδίο των μαθηματικών! Πώς γίνεται
όμως να αποτυπώσουμε το φυσικό περιβάλλον, το οποίο έχει άπειρες εναλλαγές στα
σχήματα, με τα γεωμετρικά, τα οποία είναι απόλυτα σχήματα;
-Μπορούμε, αφού θα χρησιμοποιήσουμε χάρακα και
διαβήτη. Επίσης, τα ελεύθερα σχήματα θα τα αντικαταστήσουμε με γεωμετρικά που
μοιάζουν. Για παράδειγμα, ένα βουνό θα το σχεδιάσουμε ως τρίγωνο, μια
βουνοκορφή θα την κάνουμε με τεθλασμένη γραμμή ή ένα δέντρο θα το παρουσιάσουμε
ως πολύγωνο, τρίγωνο ή κύκλο.
-Μαθηματικά κάνουμε;
-Όχι, τέχνη κάνουμε,
χρησιμοποιώντας στοιχεία της γεωμετρίας. Κι επειδή η ζωγραφική θέλει
την ομορφιά, θα γεμίσουμε τις γεωμετρικές φόρμες με διακοσμητικά μοτίβα,
άλλωστε και αυτά από τη γεωμετρία προέρχονται.
Σχόλια μαθητών:
1.Μου άρεσε να συσχετίσω
τα γεωμετρικά σχήματα με τη φύση και αυτό έκανα. Νεκτάριος Παπαγεωργίου-Γ4
2.Το τοπίο μου δεν
είναι ούτε χρωματιστό ούτε έχει ρεαλιστικές φόρμες παρότι προέρχεται από την
πραγματικότητα. Άντα Τζάτζο-Γ4
ΕΙΚ. 18: 3.Συμφωνώ,
τελικά μπορεί τα σχήματα να είναι γεωμετρικά και ταυτόχρονα να αποδίδουν την
πραγματικότητα! Γιάννης Χρυσοχόος-Γ4
4.Έτσι είναι, όταν
έτσι θέλουμε, γιατί μπορούμε να βλέπουμε τα πράγματα με διαφορετικά μάτια!
Ελένη Τζανοπούλου-Γ4
5.Κι όμως, αυτό το
τοπίο μόνο στη φαντασία μας μπορεί να υπάρξει! Ρεγγίνα Πετρίτση-Γ4
ΜΑΘΗΤΗΣ: Εμείς,
το κάναμε ακόμα πιο όμορφο αυτό το θέμα, αφού βάλαμε χρώμα. Η Γεωμετρία μπορεί
να μην ασχολείται με τα χρώματα αλλά το κάνει η Φυσική, αφού ο κόσμος μας είναι
χρωματιστός και δεν θα μπορούσε να μην υπάρχει κάποια επιστήμη που να διερευνά
τα χρώματα και τη λειτουργία τους. Όταν εμείς τα χρησιμοποιούμε στα έργα μας,
θυμόμαστε και εφαρμόζουμε κανόνες από τη θεωρία των χρωμάτων αλλά κυρίως
ζωντανεύουμε με αυτά τον ζωγραφιστό κόσμο μας.
Σχόλια μαθητών:
ΕΙΚ. 19: 1.Σχεδίασα τα στοιχεία του βυθού της
θάλασσας με έντονα γεωμετρικά σχήματα αλλά και έντονα χρώματα, για να δείξω τη
ζωή που κρύβεται μέσα της, όμοια με αυτή που υπάρχει στη στεριά. Ευσταθία
Λυκούδη-Γ3
2.Το ξέρω, το παράκανα
με τις έντονες γωνίες αλλά το έκανα για να τονίσω τον δυναμισμό που κρύβει η
ζωή στο βυθό της θάλασσας. Ελισάβετ Κωνσταντοπούλου-Γ3
3.Τα χρωματιστά
ψαράκια τα σχεδίασα με τον διαβήτη και τα φύκια με τον χάρακα και αυτό
δημιούργησε ένα χαρούμενο αποτέλεσμα με αντιθέσεις. Βάγια Τζιαδήμα-Γ3
4.Τα σχήματα των
ψαριών μου είναι τόσο γεωμετρικά, ώστε μοιάζουν εξωπραγματικά και παραμυθένια,
σαν ρομπότ. Γιάννης Ντούρος-Γ3
5.Για μένα ο βυθός της
θάλασσας διαφέρει από τη στεριά. Γι’ αυτό έφτιαξα ομοιόμορφα τα ψάρια αλλά με
πολλά χρώματα. Μαρούλα Μουστάκη-Γ3
ΜΑΘΗΤΕΣ:
-Αν μπορούμε να
βγάλουμε ένα συμπέρασμα μέχρι τώρα, θα λέγαμε πως οι επιστήμες αναλύουν και
ερμηνεύουν τον κόσμο μας όσο και η τέχνη.
-Κι εμείς,
μαθητεύοντας σε τόσα διαφορετικά πεδία, προσπαθούμε να τον καταλάβουμε!
Η συνέχεια της περφόρμανς παρουσιάζεται εδώ
συνοπτικά:
Στη 2η ΣΚΗΝΗ, η καθηγήτρια με τους μαθητές παρουσιάζουν, με
παρόμοιο τρόπο, τη θεωρία του Καντίνσκι, που αφορά τη σύνθεση των πρωταρχικών
στοιχείων της ζωγραφικής (σημείο-γραμμή-σχήμα) και τις μαθητικές εργασίες που
εκπονήθηκαν σχτικά με τα σημεία (ΕΙΚ. 20), τις γραμμές (ΕΙΚ. 21), τα σχήματα
(ΕΙΚ. 22) και τον χώρο (ΕΙΚ. 23).
ΕΙΚ. 20 Άντα Τζάτζο-Γ4
ΕΙΚ. 21 Ευσταθία Λυκούδη-Γ3
ΕΙΚ. 22 Άντα Τζάτζο-Γ4
ΕΙΚ. 23 Αντουανέτ Αμπντελμαλάκ-Γ1
Στην τελευταία 3η ΣΚΗΝΗ, η καθηγήτρια αναφέρεται στην Αφηρημένη
Τέχνη των Καζιμίρ Μάλεβιτς και Πιτ Μόντριαν και στις αρχές που τη διέπουν. Οι
μαθητές εξιστορούν πώς εργάστηκαν επάνω στα έργα αυτών των ζωγράφων, ώστε να
δημιουργήσουν τα δικά τους και παρουσιάζουν τις δημιουργίες τους, μαζί με τα
έργα των σπουδαίων αυτών ζωγράφων.
ΕΙΚ. 24, 25 Καζιμίρ Μάλεβιτς - Φωτεινή
Γιαννοπούλου-Γ1
ΕΙΚ. 26, 27 Καζιμίρ Μάλεβιτς - Νικολέττα
Νικολοπούλου-Γ3
3. Αξιολόγηση
Η συμμετοχή των μαθητών της Γ΄ ήταν αρκετά ικανοποιητική, αν και δεν
συμμετείχαν όλοι οι μαθητές στον ίδιο βαθμό, ίσως επειδή κάποια από τα θέματα
που εξετάσαμε είχαν αυξημένο βαθμό δυσκολίας.
Όσοι ασχολήθηκαν με το σύνολο των ασκήσεων, ωφελήθηκαν τα μέγιστα, σχετικά
με την ανάπτυξη της φαντασίας τους και κυρίως με τη διάλυση προκαταλήψεων που αφορούσαν
την «ευκολία» της Αφηρημένης Τέχνης. Όπως λέει και η καθηγήτρια στην περφόρμανς
«Τώρα μπορείτε να πείτε, σε όποιον
πιστεύει λανθασμένα πως τα αφηρημένα έργα γίνονται εύκολα και από τον
οποιοδήποτε, πόση γνώση, πειραματισμούς, θεωρία και δουλειά κρύβουν!»
Τα έργα τους εκτέθηκαν στο σχολείο μας κατά τις Ημέρες Μαθηματικών και οκτώ
μαθητές ζωντάνεψαν τα κείμενα της περφόρμανς μπροστά στους συμμαθητές τους, οι
οποίοι τους άκουγαν με ενδιαφέρον, έβλεπαν τα έργα τους να προβάλλονται και
ένιωθαν ικανοποίηση κάθε φορά που ακουγόταν το όνομα κάποιου παιδιού.
Συμπερασματικά, οι μαθητές ενδιαφέρονται να παρακολουθούν δρώμενα που
γίνονται από λίγους στο βαθμό που συμπεριλαμβάνονται και οι ίδιοι, ακούγεται το
όνομά τους και προβάλλεται η συμμετοχή τους.
Δ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Θεωρώ πως τα μαθήματα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, όσο αταίριαστα
φαινομενικά και αν δείχνουν, μπορούν και πρέπει να συνομιλούν. Γιατί, αυτό που
λέμε «διαθεματικότητα» μπορεί να βοηθήσει στην εμβάθυνση και την πληρέστερη
κατανόηση κάποιου θέματος. Για παράδειγμα, ένας μαθητής που δυσκολεύεται να
βρει τις εικόνες σε ένα ποίημα που αναλύσει, μπορεί να τις διακρίνει ευκολότερα
αν του δώσουμε παράλληλα να δει εικόνες έργων τέχνης. Ίσως, η απόδειξη του
Πυθαγόρειου Θεωρήματος μπορεί να γίνει περισσότερο κατανοητή, αν συνδυαστεί με
τη δημιουργία ενός κολάζ, στο οποίο θα χρησιμοποιηθούν τα τρίγωνα και τα τετράγωνα
που χρησιμοποιεί το Θεώρημα.
Εκτός από τα γνωστικά πεδία - μαθήματα που μοιράζονται το ωρολόγιο πρόγραμμα,
θα έλεγα πως στην καθημερινότητα της σχολικής ζωής χρειάζεται να ανακαλύπτουμε και
άλλα πεδία «συνομιλίας». Οι μαθητές μας είναι παιδιά και έχουν ανάγκη να αγγίζουν
τη γνώση και μέσα από το παιχνίδι, την έκφραση, την έρευνα, τη συνεργασία, τον
πειραματισμό. Είναι ωραίο τα παιδιά να μαθαίνουν μέσα από μια δραστηριότητα που
δεν είναι «μάθημα», όπως οι σχολικές γιορτές, τα πολιτιστικά και περιβαλλοντικά
προγράμματα, το θέατρο, η έκθεση έργων τους κ.ά. Μπορώ εδώ να αναφέρω μερικά
παραδείγματα από τη συνεισφορά της καλλιτεχνικής παιδείας σε διάφορα δρώμενα
που έχουν υλοποιηθεί στο σχολείο μας.
*Κατά το σχ. έτος 2011-12 οι μαθητές της Α΄ τάξης συμμετείχαν στο αφιέρωμα
για τον ποιητή Οδυσσέα Ελύτη. Τα παιδιά ερεύνησαν τα κολάζ που έφτιαχνε ο
Ελύτης και με θέμα «Η πολιτιστική μας κληρονομιά» έφτιαξαν τα δικά τους υπέροχα
κολάζ. Με τα έργα τους διακοσμήσαμε μια ολόκληρη τάξη αφιερωμένη στον Ελύτη και
ένα από τα έργα έγινε εξώφυλλο στο περιοδικό του σχολείου μας, με οπισθόφυλλο
κάποια από τα υπόλοιπα.
*Κατά το σχ. έτος 2013-14 δημιουργήσαμε την ομάδα «Περιβαλλοντικής Τέχνης»,
ενταγμένη στα πολιτιστικά προγράμματα. Μέσα στο πνεύμα της περιβαλλοντικής
τέχνης, όπου οι καλλιτέχνες επεμβαίνουν και διορθώνουν το περιβάλλον μας
στέλνοντας παράλληλα τα δικά τους μηνύματα για την καταστροφή του, η ομάδα των
μαθητών επιδιόρθωσε πολλές φορές διάφορες «καταστροφές» που γίνονταν κατά
διαστήματα στους τοίχους του σχολείου. Έμαθαν έτσι να δρουν άμεσα και να προσφέρουν
στο δικό τους κοινωνικό περιβάλλον. Επίσης, τις λέξεις, με θέμα τη «Φιλία» που ζωγράφισαν
σε μια μεγάλη τοιχογραφία στην αυλή του σχολείου, τις χρησιμοποιήσαμε και για
εξώφυλλο του σχολικού περιοδικού μας.
*Κατά την Ημέρα Αθλητισμού (2014-15), με ένα τμήμα της Β΄ τάξης εργαστήκαμε
επί τρίωρο, δημιουργώντας κολάζ με φιγούρες που παρουσιάζουν τα διάφορα
αθλήματα. Κάθε μαθητής έφτιαξε τη δική του φιγούρα, τις κολλήσαμε όλες μαζί σε
μεγάλα χαρτόνια και τα εκθέσαμε σε ένα ταμπλό. Δεχτήκαμε πολλά συγχαρητήρια και
τα παιδιά ένιωσαν δυνατά αυτή την επιβράβευση, γιατί δημιούργησαν κάτι
σημαντικό που το μοιράστηκαν με όλους.
Ως κατάληξη, νιώθω ότι οι ιδιαίτερες δραστηριότητες που ενεργοποιούμε μέσα
στο σχολείο γίνονται ξεχωριστές εμπειρίες για τους μαθητές και εμάς, τους
δασκάλους. Γι’ αυτό είναι καλό να εκμεταλλευόμαστε κατάλληλα τα μέσα που
διαθέτουμε στην εκπαίδευση και, κυρίως, να προσπαθούμε να υλοποιούμε τις ιδέες μας.
