https://digiscapes.org/prisma/prisma-2021/3/
http://users.uoa.gr/~mpatin/Prisma/Prisma%20113.pdf
Ένα σχολείο που πρεσβεύει το «Ωραίο»
Μαρία Δουκάκη, εικαστικός, καθηγήτρια δευτ/βάθμιας εκπαίδευσης
Γιώτα Παπαδημητρίου, PhD, διευθύντρια δευτ/βάθμιας εκπαίδευσης, ΣΕΠ στο ΕΑΠ
Έχουμε συνηθίσει να αντιλαμβανόμαστε το σχολείο ως χώρο στον οποίο τα παιδιά προσέρχονται για να αποκτήσουν γνώσεις και χρήσιμα εφόδια για τη ζωή. Παραβλέπουμε, όμως, το γεγονός ότι πρώτα απ' όλα το σχολείο είναι ένας χώρος κοινωνικοποίησης, στο πλαίσιο του οποίου τα παιδιά διαμορφώνουν αξίες, πρότυπα, συμπεριφορές και αισθητικές προτιμήσεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οποιαδήποτε δραστηριότητα δεν είναι «μάθημα» να θεωρείται υποδεέστερη. Ακόμα και μαθήματα, τα οποία δεν συμβάλλουν στην απόκτηση ενός σκληρού πυρήνα επιστημονικών και φιλολογικών γνώσεων θεωρούνται υποδεέστερα. Το μάθημα των «Καλλιτεχνικών» ίσως είναι το πρώτο ανάμεσα σε αυτά. Στο 15ο Γυμνάσιο Περιστερίου, αποφασίσαμε να προχωρήσουμε σε ένα πείραμα με σκοπό την ανατροπή αυτής της αντίληψης.
Στο σχολείο μας υποστηρίζουμε
συστηματικά και με διάφορους τρόπους το «Ωραίο», εφόσον θεωρούμε πως μπορεί να
αποδειχθεί και «Χρήσιμο», δηλαδή πως η βελτίωση της αισθητικής του σχολικού
χώρου μπορεί να επιδράσει καθοριστικά στην αναβάθμιση της παρεχόμενης
εκπαίδευσης και να επιφέρει άριστα παιδαγωγικά αποτελέσματα. Συγκεκριμένα,
θεωρούμε πως η βελτίωση της αισθητικής του σχολικού χώρου μέσα από την
καλλιέργεια της αγάπης για το Ωραίο:
·
συντελεί αποφασιστικά στην κατάκτηση της γνώσης, προσφέροντας ένα
περιβάλλον πλούσιο σε ερεθίσματα
· συμβάλλει στη διαμόρφωση θετικού κλίματος στη
σχολική μονάδα και υποστηρίζει τη διαμόρφωση ιδιαίτερης σχολικής ταυτότητας
· αποτελεί εξαιρετικό παιδαγωγικό εργαλείο για
τη διαμόρφωση ήθους μέσα από: α. την
εξύφανση συνεργατικών σχέσεων και συμμετοχικών διαδικασιών, β. την προτροπή
προς την εθελοντική εργασία και την προετοιμασία για την κοινωνική προσφορά και
γ. την καλλιέργεια κλίματος ευγενούς άμιλλας.
Εικ1.2.3.4. Χώροι εισόδων: Ένα σχολικό περιβάλλον πλούσιο σε ερεθίσματα που αποτελεί χρήσιμο παιδαγωγικό εργαλείο
«Μιλάμε εδώ για την ενδυνάμωση της
αισθητικής αντίληψης μέσα από την εξοικείωση με στοιχεία όπως η ισορροπία, η
συμμετρία, η αρμονία, την κριτική ανάγνωση και τη διδακτική χρήση έργων τέχνης
και κυρίως μέσα από την επικοινωνία της δημιουργίας. Μιλάμε επίσης για την
άσκηση στον σεβασμό της δημιουργίας και στην προστασία του Ωραίου ως συνειδητή
επιλογή συμμόρφωσης σε κανόνες (λ.χ. σεβόμαστε τα έργα τα δικά μας και των
συμμαθητών μας), που στοχεύουν στη διατήρηση και τον εμπλουτισμό του δικού μας
“όμορφου” χώρου. Γνωρίζουμε πως την αντίληψη αυτή οι μαθητές μας τη μεταφέρουν
και έξω από το σχολείο, τη φέρνουν μαζί τους στην κοινωνία. Φαίνεται πως ο
όμορφος χώρος μπορεί να μας διδάξει τι σημαίνει δημόσιος χώρος, δημόσιο αγαθό
και κοινωνική συνείδηση. Φαίνεται πως η καλλιέργεια της αισθητικής οδηγεί και
στην καλλιέργεια του εσωτερικού μας κόσμου αλλά και πως η άσκηση στο Ωραίο
αποτελεί και άσκηση στο Καλό. Πρόκειται βέβαια για μια επίμονη διαδικασία. Η
αγάπη για το Ωραίο δε διδάσκεται με τους ρυθμούς των μαθημάτων του αναλυτικού
προγράμματος, αλλά κατακτιέται με ρυθμούς που ωριμάζουν στον χρόνο και
σχετίζονται άμεσα με την προσωπικότητα κάθε εμπλεκόμενου μέλους της σχολικής
κοινότητας» (απόσπασμα από Παπαδημητρίου, 2018: 17).
Αν
λοιπόν δεχθούμε ότι ο σχολικός χώρος συμβάλλει αποφασιστικά στην ποιότητα της
εκπαίδευσης που παρέχουμε στους μαθητές μας, τότε οφείλουμε να μεριμνούμε με
συνέχεια και συνέπεια όχι μόνο για την υγιεινή, την ασφάλεια και τη λειτουργικότητά
του αλλά και για την αισθητική του. Σκεφτήκαμε λοιπόν να υλοποιήσουμε σχετικές
δράσεις εντός της σχολικής μονάδας με τους μαθητές μας να πρωταγωνιστούν και με
εφαλτήριο τη φαντασία, τη δημιουργικότητα, την αμφισβήτηση, τον πειραματισμό, την
έκφραση, την αναγνώριση, την ικανοποίηση, την απόλαυση, δηλαδή όλα όσα
αποτελούν ιδιότητες της τέχνης και κατ’ επέκταση των επιτευγμάτων του
ανθρώπινου πολιτισμού. Οι μαθητές, μέσα από αυτές τις οργανωμένες δράσεις
καλούνται να συμβάλλουν, ώστε το σχολικό περιβάλλον να εκφράζει όλα τα μέλη του
και την κοινή μας ζωή εντός του, και ενθαρρύνονται σταθερά να χρησιμοποιούν τα
εργαλεία της τέχνης για να εκπαιδευτούν και να εκφραστούν στο «σχολείο τους»,
εκεί όπου ζουν καθημερινά και βιώνουν εμπειρίες ζωής και εκπαίδευσης. Μάλιστα,
επειδή έχουν ανάγκη το αναβαθμισμένο και όμορφο περιβάλλον και επειδή θέλουν να
νιώθουν τον χώρο του σχολείου «δικό τους», όχι μόνο συμμετέχουν ενεργά στις
δράσεις αυτές, αλλά και μαθαίνουν να συντηρούν τον σχολικό χώρο και να τον προστατεύουν
από βανδαλισμούς και φθορές.
Στο κείμενο που ακολουθεί παρουσιάζουμε με ενδεικτικά
παραδείγματα βελτιωτικές παρεμβάσεις στον σχολικό χώρο με στόχο την αισθητική
ενεργοποίησή του. Στο προαύλιο λοιπόν, σε τοίχους του, έχουμε μέχρι σήμερα
μεγάλες φιγούρες - σύμβολα αθλημάτων (μπάσκετ, βόλεϊ, ποδόσφαιρο, κολύμβηση
κ.ά.), ζωγραφισμένες από μαθητές το 2012∙ τις φιγούρες αυτές συνεχίζουμε να τις
συντηρούμε, αφού είναι δεμένες πια με τον εξωτερικό χώρο και την εικόνα του
σχολείου! Αλλά και τα επόμενα χρόνια δημιουργήσαμε στο προαύλιο: μια μεγάλη
τοιχογραφία με λέξεις και αξίες (φιλία, αγάπη, νοιάζομαι...) που έφερε κοντά
όσους εργάστηκαν εκεί και εμπνέει όλους μας, ένα καλλιγραφικό σχέδιο δέντρου
που δεσπόζει σε έναν κεντρικό τοίχο της αυλής, καθώς και ένα τεράστιο γκράφιτι
με το λογότυπο του σχολείου -όλα έργα μαθητών με επιστασία της καθηγήτριας
Εικαστικών. Μια άλλη χρονιά είχαμε ζωγραφίσει στους εξωτερικούς τοίχους της
εισόδου, αυτούς που αγκαλιάζουν τη σιδερένια κεντρική καγκελόπορτα, τεράστια
και χρωματιστά «παράξενα λουλούδια». Αποφύγαμε έτσι τις άθλιες αφισοκολλήσεις
και τα συνθήματα που γράφονταν συνήθως σε αυτά τα σημεία και είχαμε μια όμορφη
είσοδο για πολύ καιρό, αν και η εξωτερική επέμβαση ήταν πολύ μεγάλη και τα
λουλούδια μας κάποια στιγμή εξανεμίστηκαν (εφήμερος ο χαρακτήρας της τέχνης
κάποιες φορές!).
Στο εσωτερικό του διδακτηρίου κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2013-2014 υλοποιήσαμε το πολιτιστικό πρόγραμμα «Περιβαλλοντική Τέχνη» και δημιουργήσαμε: καλλιτεχνικά έργα από ανακυκλωμένα υλικά που κοσμούν μέχρι σήμερα πρωθύστερα απρόσωπους και αδιάφορους αισθητικά κοινόχρηστους χώρους του σχολείου. Με την ένταξη των Βιωματικών Δράσεων στο Ωρολόγιο Πρόγραμμα το 2015 και 2016 ασχοληθήκαμε συστηματικά με την περιβαλλοντική τέχνη και τα έργα που φτιάξαμε πολλαπλασιάστηκαν.
Με τέτοιου τύπου
εικαστικές και συνάμα παιδαγωγικές δράσεις το σχολείο απέκτησε έναν έντονα
εικαστικό χαρακτήρα. Γεννήθηκε λοιπόν η ανάγκη και για άλλες σχετικές δράσεις.
Το εκπαιδευτικό πρότζεκτ «Τέχνη και Μαθηματικά» ένωσε τα Εικαστικά με την
«Ημέρα Μαθηματικών», μια καινοτόμο διαθεματική δράση που πραγματοποιούσαμε κάθε
χρόνο στο σχολείο. Υλοποιήθηκε τέσσερις συνεχείς χρονιές και -πέρα από τις
σχετικές θεωρητικές παρουσιάσεις και εικαστικές εκθέσεις- απέφερε καλλιτεχνικά
έργα με τα οποία διαμορφώθηκε η «Αίθουσα Μαθηματικών» το 2014, διακοσμήθηκε το
εργαστήριο πληροφορικής το 2015, ενώ το 2016 σχεδιάστηκε η «Τοιχογραφία με τα
Τετράγωνα» στο εργαστήριο εικαστικών.
Η ιδέα μας, που σταδιακά άρχισε να γίνεται πραγματικότητα, ήταν κάθε αίθουσα διδασκαλίας να αποκτήσει «ταυτότητα» μέσα από έναν ξεχωριστό αισθητικά χαρακτήρα, ικανό να αγγίξει τις καρδιές των παιδιών μας, ώστε να νιώθουν ζεστά και οικεία εκεί. Το 2015 με πρωτοβουλία των μαθητών ενός τμήματος που θέλησαν να αναμορφώσουν την τάξη τους έγινε η «Τοιχογραφία με το Δέντρο» που διαμόρφωσε την «Αίθουσα με το Δέντρο». Το 2017 στο πλαίσιο του μαθήματος των Εικαστικών δημιουργήθηκε η «Τοιχογραφία με τις Φιγούρες» που έδωσε το όνομά της στην «Αίθουσα με τις Φιγούρες» -πρόκειται για τα αποτυπώματα των μαθητών της τάξης σε μια ενιαία τοιχογραφία. Το 2018 διαμορφώθηκαν δύο τάξεις: α. η «Αίθουσα Ποίησης» με ζωγραφισμένες στους τοίχους φράσεις από ποιήματα του Καβάφη καθώς και με παλαιότερες μαθητικές δημιουργίες που είχαν βασιστεί στα κολάζ του Ελύτη, και β. η «Αίθουσα του Βιβλίου» με το έργο «Το Σύμπαν του Βιβλίου», μια ζωντανή και όμορφη καλλιτεχνική σύνθεση που προέκυψε -και αυτή- από μαθητική πρωτοβουλία και υλοποιήθηκε σε συνεργασία μαζί μας. Το 2019 μαθητές σχεδίασαν στην τάξη τους το «Λουλούδι της Ζωής» και το 2020 αφιερώσαμε μια αίθουσα στο «Butterfly Project», ζωγραφίζοντας ένα δέντρο και εντάσσοντας επάνω του τις πήλινες πεταλούδες που είχαν φτιάξει μαθητές -μία πεταλούδα για κάθε εβραιόπουλο που είχε χάσει τη ζωή του στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο.
Αυτά και άλλα πολλά γίνονται στο σχολείο μας. Και ευελπιστούμε ότι θα συνεχιστούν. Γιατί πρέπει πάντα να έχουμε κατά νου πως «ο πολιτισμός, τα επιτεύγματα των ανθρώπινων κοινωνιών είναι αυτά που μας κάνουν να νιώθουμε άνθρωποι και να θέλουμε να επιβιώσουμε εντός τους. Είναι ο πλούτος που παράγεται από τον δημιουργικό άνθρωπο, ο οποίος μπορεί να συνθέτει χίλιες δυο πληροφορίες και να συνάγει συμπεράσματα. Είναι η απόρριψη κάθε τι άχρηστου για την κοινωνία και η σύνθεση όσων είναι ωφέλιμα για την ανάπτυξή της [...] Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει ανάγκη την τέχνη, γιατί αυτή είναι ικανή να διαφυλάξει την ελευθερία της ψυχής του. Η τέχνη εξαρτάται από την παιδεία, γιατί χωρίς την εκπαίδευση των κοινωνιών μένει ανολοκλήρωτη. Η παιδεία χωρίς την τέχνη δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις ψυχικές ανησυχίες και επιδιώξεις των ανθρώπων μιας κοινωνίας» (απόσπασμα από το κείμενο «Η Τέχνη, μια αξία που παραμένει άγνωστη» της Μ. Δουκάκη1).
1 Το πλήρες
κείμενο γράφτηκε με αφορμή την εκτόπιση των μαθημάτων που αφορούν τις τέχνες
από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και δημοσιοποιήθηκε στον Δικτυακό Τόπο
Διαβουλεύσεων του Υπουργείου Παιδείας το 2013. Επίσης δημοσιεύτηκε στην
εφημερίδα Ελευθεροτυπία στις 21 Αυγούστου 2013 με τίτλο «Η άρρηκτη σχέση
Παιδείας και Τέχνης».
Βιβλιογραφικές αναφορές
Δουκάκη, Μ. (2016). Τέχνη και Μαθηματικά. Στο Γ. Παπαδημητρίου (επιμ.), Το
όραμα και οι δράσεις ενός σχολείου (τ. 1, σσ. 57-74). Αθήνα:
Γρηγόρη.
Δουκάκη, Μ. & Παπαδημητρίου, Γ. (2019). Η αισθητική του σχολικού χώρου
ως παιδαγωγικό εργαλείο: Εικαστικές δράσεις με κάθε ευκαιρία. Στο Γ. Παπαδημητρίου & Χ. Κωσταρής
(Επιμέλεια), Πρακτικά 4ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Εκπαίδευση στον 21ο αιώνα: Σχολείο και Πολιτισμός. Αθήνα,
10-12/5/2019 (τ. Α΄, σσ. 481-494). Αθήνα: Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης
του ΕΚΕΔΙΣΥ, Παιδαγωγική Εταιρεία Ελλάδος, Κολλέγιο Αθηνών.
Παπαδημητρίου, Γ. & Μάμμος Κ. (2016). Καινοτομία και
Συνεργασία στο σχολείο: Από τη θεωρία στην πράξη με τις «Ημέρες Μαθηματικών».
Στο Γ. Παπαδημητρίου (επιμ.), Το όραμα και οι δράσεις ενός σχολείου (τ. 1,
σσ. 125-138). Αθήνα: Γρηγόρη.
Παπαδημητρίου Γ. (2018). Για μια παιδαγωγική με θετικό πρόσημο: 4+1 προτάσεις. Στο Γ. Παπαδημητρίου (επιμ.), Το όραμα και οι δράσεις ενός σχολείου (τ. 2, σσ. 7-37). Αθήνα: Γρηγόρη.
