ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
Ιωάννης Αντωνόπουλος Μαρία Δουκάκη
Εικαστικά
Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
Ιωάννης Αντωνόπουλος, Ζωγράφος, Χαράκτης, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
Μαρία Δουκάκη, Ζωγράφος,
Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
ΚΡΙΤΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΕΣ
Δημήτρης-Κλεομένης Ζερβός, Ζωγράφος,
Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
Ευαγγελία Λυκούδη, Ζωγράφος,
Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
Κωνσταντίνος Παπασταμούλης, Ζωγράφος,
Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ
Παύλος Τσάκωνας, Ζωγράφος
ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
Μαρία Αλιφεροπούλου, Φιλόλογος
Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΥΠΟΕΡΓΟΥ
ΚΑΤΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ
Γεώργιος Σιγάλας, Ζωγράφος, Σύμβουλος
Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
ΕΞΩΦΥΛΛΟ
Χριστίνα Σαραντοπούλου, Γλύπτρια
ΠΡΟΕΚΤΥΠΩΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ
ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΛΙΒΑΝΗ
ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ
Αθήνα 2009
Πρόλογος
Η Τέχνη περιέχει τρεις αλληλένδετες παραµέτρους: το δηµιουργό
του έργου τέχνης, το ίδιο το έργο και το θεατή.
Για να γίνεις κοινωνός της Τέχνης, θα πρέπει να µάθεις να είσαι
τόσο δηµιουργός όσο και θεατής και να ασχοληθείς µε τη θεωρία και την πρακτική
των τεχνών. Με την εκπαίδευση θα γνωρίσεις διάφορες µεθόδους και τεχνικές, θα
ασχοληθείς µε τα υλικά, τα µέσα, τα εργαλεία ή τα όργανα, θα πειραµατιστείς, θα
ελέγξεις και θα αξιολογήσεις τις ιδέες και τα έργα σου. Οι θεωρίες που αφορούν
την αισθητική οργάνωση της µορφής και
του περιεχοµένου ενός έργου τέχνης θα σε βοηθήσουν να γίνεις εκφραστικός
δηµιουργός και ευαίσθητος θεατής.
Το βιβλίο των Εικαστικών ασχολείται µε τη δηµιουργία των έργων
και την αισθητική τους. Η ύλη του συνδυάζει θεωρία και πράξη και κατανέµεται σε
4 διδακτικές ενότητες:
Η 1η
ενότητα παρουσιάζει διάφορα υλικά και τεχνικές που χρησιµοποιούνται στις
Εικαστικές τέχνες.
Η 2η
ενότητα ασχολείται µε τις Εφαρµοσµένες τέχνες.
Η 3η
ενότητα εξετάζει µορφικά στοιχεία της εικαστικής γλώσσας.
H 4η ενότητα
προσεγγίζει το έργο αναλυτικά και ως κοµµάτι του ανθρώπινου πολιτισµού το
τοποθετεί µέσα στην Ιστορία της τέχνης.
Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει ανάγκη την τέχνη όσο την είχε από την
αρχή και σε όλη τη διάρκεια της ύπαρξής του στον όµορφο πλανήτη µας, γιατί µέσα
από αυτήν εκφράζει τα πάντα. Η αγάπη του για τη φύση καταγράφεται στις
τοπιογραφίες και τα έργα στο χώρο. Η πίστη στον ίδιο και τις δυνατότητές του
αποδίδεται στις προτοµές και τις προσωπογραφίες. Οι ενέργειές του, η περιέργειά
του για το άγνωστο, η επιθυµία του να µάθει ή να αλλάξει τον κόσµο, οι ιδέες
και οι αξίες του, η ανάγκη του για ελευθερία και ειρήνη παρουσιάζονται µέσα στα
έργα τέχνης.
Κάθε άνθρωπος είναι ένας εν δυνάµει
καλλιτέχνης, γι’ αυτό και εσύ µπορείς να εκφραστείς καλλιτεχνικά.
4. Διδακτική Μεθοδολογία
Τα Εικαστικά είναι ένα πολύπλευρο και πολυδιάστατο
µάθηµα, που απαιτεί δραστήριο εκπαιδευτικό και δηµιουργικούς µαθητές. Ο
εκπαιδευτικός τέχνης θα πρέπει να έχει υπόψη του τα Α.Π.Σ. των προηγούµενων
τάξεων και οφείλει να προγραµµατίζει τις ετήσιες δραστηριότητες εντός και εκτός
της τάξης καθώς και τις ενότητες των µαθηµάτων που θα διδάξει.
Το βιβλίο του µαθητή είναι µια πρόταση διδακτέας ύλης
προς επεξεργασία, από µαθητές και καθηγητή, ενώ το βιβλίο του καθηγητή
αναφέρεται στη µεθοδολογία του µαθήµατος.
Η διδακτική µεθοδολογία στηρίζεται στην ύλη και πρέπει
να βασίζεται στις προηγούµενες γνώσεις των µαθητών αλλά και να αντιµετωπίζει
τις πιθανώς λανθασµένες αντιλήψεις τους για θέµατα τέχνης, να παίρνει αφορµή
από τη διδασκαλία άλλων µαθηµάτων, από τα ενδιαφέροντα των παιδιών, από
σχέσεις, γεγονότα και γενικά από την τέχνη και τη ζωή εντός και εκτός σχολείου.
Η χρήση του βιβλίου του µαθητή και άλλων διδακτικών
και εποπτικών µέσων δεν πρέπει σε καµιά περίπτωση να καταστήσει το µάθηµα
βιβλιοκεντρικό. Ο περιορισµένος, από το ωρολόγιο πρόγραµµα, χρόνος του
µαθήµατος πρέπει να οδηγήσει τον καθηγητή στην επιλογή ορισµένων θεµάτων στα
οποία θα εµβαθύνει ανάλογα µε τους στόχους που θέτει, τα ενδιαφέροντα των
µαθητών, το επίπεδο και τις προηγούµενες γνώσεις και εµπειρίες τους, τα υλικά
και τα µέσα που έχει στη διάθεσή του. Μικρό µέρος του Δ.Ε.Π.Σ. µπορεί να
παραλειφθεί και να αντικατασταθεί µε καλλιτεχνικά θέµατα τοπικού ή άλλου
χαρακτήρα. Ο καθηγητής πρέπει να συστηµατοποιήσει τις διδακτικές του ενέργειες,
ώστε να υπάρχει ενοποίηση και συνέχεια στην ύλη αλλά και να κρίνει πότε πρέπει
να πραγµατοποιηθεί µια εργασία, αν θα την παραλείψει ή θα την αντικαταστήσει.
Να προσεγγίζει κάθε θεµατική ενότητα από πολλές πλευρές, ιστορικά, αισθητικά,
θεωρητικά, πρακτικά, ώστε να επιτυγχάνεται σφαιρικότητα και ισορροπία στη
διδασκαλία. Μέσα στη διδακτική διαδικασία κάθε µαθήµατος, εκτός από τις
µορφολογικές παρατηρήσεις και τις δηµιουργικές εργασίες, ο καθηγητής θα πρέπει
να θέτει ερωτήσεις που αφορούν την αισθητική ανάλυση, ώστε οι µαθητές να γίνουν
σιγά- σιγά ικανοί να επικοινωνούν µε τα έργα και την τέχνη συνολικά.
Η οργάνωση παράλληλων δραστηριοτήτων, όπως επισκέψεις
σε επαγγελµατικά εργαστήρια Καλών και Εφαρµοσµένων Τεχνών, διαλέξεις από
ειδικούς, έρευνες και εργασίες, συµβάλλει στην ολοκληρωµένη διεξαγωγή του
µαθήµατος. Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει ακόµη να αξιοποιεί τα έργα των µαθητών µε
τη διοργάνωση εκθέσεων και να επιβραβεύει τις προσπάθειές τους,
ανατροφοδοτώντας θετικά τη δηµιουργική διαδικασία. Οι σχολικές γιορτές θα
πρέπει να γίνουν αφορµή για οµαδική πολύπλευρη καλλιτεχνική συνεργασία και
υπεύθυνη προετοιµασία, ώστε να πραγµατοποιούνται πρωτότυπες εκδηλώσεις και
κυρίως να δηµιουργούνται καλαίσθητα έργα.
Παρά το γεγονός ότι το µάθηµα έχει
ελεύθερο χαρακτήρα που αφήνει περιθώρια στο τυχαίο και το αυθόρµητο, πρέπει να
κτίζεται σε µια επιστηµονικά προγραµµατισµένη διδακτική και µαθησιακή πορεία,
για να υπάρξουν τα καλύτερα δυνατά αποτελέσµατα.
5. Εισαγωγή
Το βιβλίο του καθηγητή είναι ένας
οδηγός διδασκαλίας που δοµείται ως εξής:
1.Σύνδεση µε τους άξονες του Α.Π.Σ.:
Αναφέρονται τα στοιχεία µε τα οποία κάθε θέµα συνδέεται µε τους 6 διαθεµατικούς
άξονες.
2.Διάρκεια - περίληψη:
Προτείνονται η διάρκεια και ο προγραµµατισµός σε διδακτικές ώρες σε κάθε
κεφάλαιο. Όµως, ο καθηγητής είναι αυτός που στην αρχή κάθε σχολικής χρονιάς
πρέπει να αποφασίσει και να αντιστοιχίσει τις διδακτικές ενότητες µε τις
διδακτικές ώρες, ανάλογα µε τους στόχους που θα θέσει και το επίπεδο των
µαθητών.
3.Στόχοι και αποτελέσµατα:
Προτείνονται οι βασικοί στόχοι και τα αναµενόµενα αποτελέσµατα για κάθε
διδακτική ώρα.
4.Αξιολόγηση:
Προτείνονται τα κριτήρια αξιολόγησης που καθορίζονται σύµφωνα µε τους στόχους
και τα αναµενόµενα αποτελέσµατα. Η αξιολόγηση της επίδοσης των µαθητών είναι
αναπόσπαστο µέρος της διδακτικής διαδικασίας και αποτελεί για το µαθητή νέα
αφετηρία και ενθάρρυνση. Γι’ αυτό δεν πρέπει να παραλείπουµε σε κανένα µάθηµα
να συζητάµε µε τους µαθητές τα αποτελέσµατα της αξιολόγησής τους.
Γενικά ο καθηγητής
αξιολογεί: Α) όλη την τάξη και κάθε µαθητή χωριστά ως προς: 1.τη συµµετοχή και
το ενδιαφέρον, 2.την προσπάθεια και τις πρωτοβουλίες, 3.την αντιληπτική
ικανότητα, 4.τα αποτελέσµατα στις γραπτές δοκιµασίες, ασκήσεις, έρευνες, έργα
και εργασίες. Β) το δικό του έργο ως προς: 1.την αποτελεσµατικότητα των µεθόδων
του σε σχέση µε τους στόχους που έθεσε, 2.την καταλληλότητα του διδακτικού και
εποπτικού υλικού που χρησιµοποίησε, 3.την εφαρµογή του αναλυτικού προγράµµατος.
5.Υλικά και µέσα – πηγές:
Προτείνονται τα διδακτικά και εποπτικά µέσα που θα χρειαστούν ο διδάσκων και οι µαθητές.
6.Διαθεµατικότητα: Προτείνονται
διαθεµατικές εργασίες που συνδέουν τα Εικαστικά µε άλλα µαθήµατα του σχολείου.
Οι µαθητές σε συνεργασία µε τον εκπαιδευτικό επιλέγουν τον τρόπο υλοποίησής
τους.
7.Ανάπτυξη κάθε διδακτικής ώρας:
Προτείνεται ο τρόπος διδασκαλίας του µαθήµατος και δίνονται κίνητρα, οδηγίες,
επισηµάνσεις, ερωτήσεις µε ενδεικτικές απαντήσεις και στόχοι στις προτεινόµενες
ενέργειες για τον καθηγητή, απαντήσεις στις ερωτήσεις που τίθενται στο βιβλίο
του µαθητή, διευκρινίσεις και στόχοι για τις εργασίες του βιβλίου του µαθητή,
εναλλακτικές εργασίες, υπενθύµιση για τον έλεγχο και την αξιολόγηση των
εργασιών.
8.Ανάλυση των εργασιών του
Τετραδίου: Προτείνεται αρχικά να γίνει η παρουσίαση του
τετραδίου σε µια ολόκληρη διδακτική ώρα. Οι µαθητές ενηµερώνονται ότι το
Τετράδιο χωρίζεται σε δυο µέρη: το 1ο περιλαµβάνει εργασίες όπου πρέπει να
παρατηρήσουν, να σκεφτούν και να βρούν τις απαντήσεις, το 2ο περιλαµβάνει
εργασίες στις οποίες δίνονται κάποια στοιχεία που πρέπει να παρατηρήσουν και να
δηµιουργήσουν στη συνέχεια αυτό που τους ζητείται. Προτείνεται επίσης να
δίνονται από τον εκπαιδευτικό διευκρινίσεις για τις εργασίες και οι µαθητές να
τις πραγµατοποιούν στο σπίτι.
Οι
συγγραφείς
6. Οδηγίες
Το µάθηµα των Εικαστικών της Β΄Γυµνασίου προτείνεται
να ξεκινήσει µε την παρουσίαση και τη χρήση των διαφόρων υλικών κυρίως σε
τεχνικές ασκήσεις, ώστε να καλυφθούν πιθανές ελλείψεις των µαθητών και να
αξασφαλιστεί η απρόσκοπτη συµµετοχή στο µάθηµα.
Στην πρώτη συνάντηση µε τους µαθητές, αφού τεθούν οι
σκοποί του µαθήµατος και η γενική διαδικασία που θα ακολουθείται σε κάθε
διδακτική ώρα, είναι σκόπιµο να δοθεί λίστα µε τα απαραίτητα υλικά που θα
πρέπει να έχουν. Επειδή τα υλικά αυτά είναι πολλά, προτείνεται να επιλέξει ο
καθηγητής ποια είναι απαραίτητα για το µάθηµα.
Ενδεικτικά αναφέρονται:
1. µικρό µπλοκ σχεδίου (Α5) µε πολλά φύλλα, µπλοκ
σχεδίου Νο 3, µπλοκ ακουαρέλας Νο 3
2. µολύβια Η, Β, 4Β, γόµα, ξύστρα, χάρακας 40 cm , ορθογώνιο τρίγωνο,
µοιρογνωµόνιο, σταθερός διαβήτης
3. 2 κάρβουνα, γόµα κάρβουνου
4. µαύρη σινική µελάνη, πένα
5. 24 ξυλοµπογιές, ξηρά παστέλ, λαδοπαστέλ
6. ακουαρέλες, τέµπερες, 2 µαλακά και 2 σκληρά πινέλα
Νο 6 και Νο 10, επίπεδη παλέτα ή πλαστικά άσπρα πιάτα µιας χρήσης, χαρτί
κουζίνας ή πανάκι για σφούγγισµα του πινέλου, πλαστικό ποτήρι ή ένα µπουκαλάκι
νερό
7. ψαλίδι, κόλλα, συρραπτικό
Για όποιο άλλο υλικό χρειαστεί στη συνέχεια,
ενηµερώνουµε από το προηγούµενο µάθηµα.
Η ύπαρξη και χρήση εργαστηρίου, εκτός των άλλων,
συντελεί στην εξοικονόµηση των υλικών. Π.χ. µπορούµε να αγοράσουµε ένα κουτί
κάρβουνα για όλους, ένα κουτί ξηρά παστέλ και λαδοπαστέλ µπορούν να
χρησιµοποιηθούν ανά 4 µαθητές, να αντικαταστήσουµε τις ακουαρέλες και τις
τέµπερες µε πλαστικά χρώµατα που θα µοιράζονται µε κουτάλια στις παλέτες των
µαθητών κτλ.
Προσπαθούµε να διευκολύνουµε την πρόσβαση των µαθητών
σε ποικιλία υλικών. Εντούτοις, ο κάθε ένας πρέπει να έχει τα βασικά υλικά, αφού
πολλές εργασίες ολοκληρώνονται στο σπίτι.
Η καλλιτεχνική εργασία στο σπίτι (µια-δυο ώρες
εβδοµαδιαία) δεν θα πρέπει να γίνεται από τους µαθητές ως υποχρέωση για το
µάθηµα των Εικαστικών. Αλλά, θα πρέπει να την αντιληφθούν ως µια ευχάριστη και
δηµιουργική απασχόληση που µπορεί να αξιοποιεί τον ελεύθερο χρόνο τους, όχι
µόνο στη σχολική αλλά και στη µετέπειτα ζωή τους.
