Γ΄ Τάξη
Βιωματικές Δράσεις – Περιβάλλον
και Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη
«Η Αειφόρος Ανάπτυξη ως
Πολιτισμός»
Μέσα από τον δρόμο της
Σύγχρονης Τέχνης, της Τέχνης της Γης και της Τέχνης του Δρόμου,
τα θέματα που προβάλλουν και τις διαδικασίες κάτω από τις οποίες διαμορφώνονται,
οι μαθητές όχι μόνο θα αντλήσουν νοήματα για την Αειφόρο Ανάπτυξη αλλά και θα δημιουργήσουν αξίες.
τα θέματα που προβάλλουν και τις διαδικασίες κάτω από τις οποίες διαμορφώνονται,
οι μαθητές όχι μόνο θα αντλήσουν νοήματα για την Αειφόρο Ανάπτυξη αλλά και θα δημιουργήσουν αξίες.
1
Εισαγωγή στην Αειφόρο Ανάπτυξη
Α.ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ
ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
1-1Εξετάζουμε ζητήματα που συσχετίζονται
με την Αειφόρο Ανάπτυξη.
- Τι
σημαίνει ενεργός πολίτης (δικαιώματα και υποχρεώσεις);
- Πώς
σχετίζεται η παραβατική συμπεριφορά με το περιβάλλον;
- Τι
έχουμε ανάγκη και τι επιθυμούμε;
- Πώς
σχετίζεται η υπερκατανάλωση με το περιβάλλον;
- Πώς
σχετίζονται ζητήματα κοινωνικών και ανθρώπινων σχέσεων με το περιβάλλον;
- Ποια
προβλήματα εντοπίζουμε στο περιβάλλον του σχολείου;
-
Ποιους τρόπους προτείνουμε ως προσπάθεια επίλυσής τους;
- Πώς
σχετίζεται η συμμετοχική δημοκρατία με την Αειφόρο Ανάπτυξη;
1-2Εξετάζουμε έργα Τέχνης που έγιναν με
αφορμή Σύγχρονα Κοινωνικά και Περιβαλλοντικά Θέματα
- Πώς
μπορεί η τέχνη να συμβάλει ώστε να ακουστούν μεγάλα κοινωνικά και
περιβαλλοντικά θέματα;
- Πώς
πιστεύετε ότι λειτούργησαν οι δυο καλλιτέχνες για να συνδέσουν το αποτροπιαστικό
γεγονός της σφαγής στην Ουτόγια με τη δημιουργία του δικού τους έργου; (τι
αισθάνθηκαν, τι σκέφτηκαν, τι μελέτησαν, τι έπραξαν)
1-3Το
Δέντρο της Αειφόρου Ανάπτυξης: καταγράφουμε έννοιες, ιδέες και αξίες που συνδέονται με
την ΑΑ και σχεδιάζοντας ένα δέντρο τις τοποθετούμε επάνω στα κλαδιά του,
παρουσιάζοντας τη διασύνδεσή τους.
Β.ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΑ
ΚΕΙΜΕΝΑ, ΠΗΓΕΣ, VIDEO
Η Αειφόρος Ανάπτυξη ως
Πολιτισμός
της Μαρίας Δουκάκη
ΠΗΓΗ: πύλη εκπαιδευτικού υλικού που αφορά την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη
Η Αειφόρος Ανάπτυξη, καθώς νοηματοδοτείται περισσότερο ως
ηθικός κανόνας παρά ως επιστημονικός όρος, συνδέεται με την αξία της ειρήνης,
των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του περιβάλλοντος. Έτσι, ενώ προϋποθέτει γνώσεις
από τις Φυσικές Επιστήμες, την Τεχνολογία, την Οικονομία και την Πολιτική,
προτείνει την αλλαγή των σχέσεων μας με τους άλλους και με τον φυσικό κόσμο. Προαπαιτεί
να αναγνωρίσουμε τη σχέση αλληλεξάρτησης μεταξύ ανθρώπου και φυσικού περιβάλλοντος
και να συνειδητοποιήσουμε ότι η αλληλεξάρτηση αυτή σημαίνει πως κανένας
κοινωνικός, οικονομικός, πολιτικός ή περιβαλλοντικός στόχος δεν είναι δυνατόν
να επιτευχθεί σε βάρος κάποιου άλλου.
Πιο συγκεκριμένα, η Αειφόρος
Ανάπτυξη αφορά τέσσερα αλληλεξαρτώμενα συστήματα:
Τα φυσικά συστήματα, τα οποία υποστηρίζουν όλα τα έμβια και μη όντα.
Τα οικονομικά συστήματα, τα οποία διαμορφώνουν τις παραγωγικές διαδικασίες
και καθορίζουν τα πρότυπα με τα οποία οι άνθρωποι εξασφαλίζουν τους πόρους που
χρειάζονται.
Τα κοινωνικά συστήματα, τα οποία παρέχουν στους ανθρώπους τους τρόπους για να
ζουν μαζί ειρηνικά, με ισότητα και σεβασμό για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Τα πολιτικά συστήματα, με τα οποία παίρνονται οι αποφάσεις για τον τρόπο με
τον οποίο τα φυσικά, τα κοινωνικά και τα οικονομικά συστήματα αλληλεπιδρούν.
Ειδικότερα, τα θέματα με τα οποία σχετίζεται η Αειφόρος Ανάπτυξη είναι η μάχη
για την εξάλειψη της φτώχειας, ο ρόλος του πολίτη, η ειρήνη, η ηθική, η
υπευθυνότητα σε τοπικό και παγκόσμιο πλαίσιο, η δημοκρατία και η διακυβέρνηση,
η δικαιοσύνη, η ασφάλεια, τα ανθρώπινα δικαιώµατα, η υγεία, η ισότητα των
φύλων, η πολιτιστική ποικιλότητα, η αγροτική και αστική ανάπτυξη, η οικονοµία,
τα παραγωγικά και καταναλωτικά πρότυπα, η ευθύνη των επιχειρήσεων, η προστασία
του περιβάλλοντος, η διαχείριση των φυσικών πόρων, η βιοποικιλότητα, η
ποικιλότητα των τοπίων, η αλληλεγγύη και αλληλεξάρτηση της παρούσας γενιάς με τις
μελλοντικές, καθώς και η σχέση ανθρώπου και φύσης.
Η Αειφόρος Εκπαίδευση είναι
μετεξέλιξη της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης με ευρύτερο προσανατολισμό. Έχει
σκοπό να βοηθήσει τους μαθητές να κατανοήσουν καλύτερα τον κόσμο μέσα στον οποίο ζουν, να αντιληφθούν τη
διασύνδεση των προβλημάτων, να δουν τον εαυτό τους και το μέλλον τους με
διαφορετικό τρόπο αναπτύσσοντας την πεποίθηση ότι έχουν τη δύναμη να
διαμορφώσουν τις συνθήκες της ζωής τους και την ευημερία στη Γη μέσω της
προστασίας του περιβάλλοντος και της εξασφάλισης της ποιότητας ζωής.
Καθώς η Αειφόρος Ανάπτυξη
σηματοδοτείται ως ζήτημα πολιτισμού, μας αφήνει τα περιθώρια να αντλήσουμε
ιδέες και αξίες μέσα από την τέχνη. Η Τέχνη της Γης (Land Art) ή Περιβαλλοντική
Τέχνη (Environmental Art), η Σύγχρονη
Τέχνη (Contemporary Art) αλλά
και η Τέχνη του Δρόμου (Street Art)
προβάλλουν (και διαμορφώνονται από) τα ίδια θέματα με τα οποία σχετίζεται η
Αειφόρος Ανάπτυξη. Έτσι, μέσα από τον
δρόμο της τέχνης οι μαθητές όχι μόνο θα αντλήσουν αλλά θα δημιουργήσουν αξίες.
"Το Δέντρο που έδινε" Η Ταινία
(video 5:56 min, Giving
Tree, the Film)
Το δέντρο που έδινε - του Shel Silverstein
(video 4:56 min, greek audio)
Post Me! #2 -
"To dentro pou edine"
(video 6:38 min,
animation)
Gymnasio Prinou
(video 8:04 min, animation)
«Το Δέντρο που έδινε» μύθος του Shel Silverstein (1930 - 1999)
Μια φορά κι έναν καιρό ήταν μια μηλιά η οποία αγαπούσε πολύ ένα αγοράκι. Και
κάθε μέρα το αγόρι ερχόταν μάζευε τα φύλλα της και έφτιαχνε στέμματα
παριστάνοντας τον βασιλιά του δάσους. Σκαρφάλωνε στον κορμό της και στα κλαδιά
της, τρώγοντας τους καρπούς της. Και έπαιζαν κρυφτό. Κι όταν κουραζόταν το
αγόρι πλάγιαζε στη σκιά του δέντρου. Και το αγόρι αγαπούσε τη μηλιά πάρα πολύ.
Και η μηλιά ήταν ευτυχισμένη. Μα ο χρόνος περνούσε. Και το αγόρι μεγάλωσε. Και
το δέντρο έμενε συχνά μόνο του.
Τότε μια μέρα το αγόρι ήρθε στο δέντρο και το δέντρο είπε: "Έλα,
αγόρι, έλα και σκαρφάλωσε στον κορμό μου, κάνε κούνια στα κλαδιά μου και φάε τα
μήλα μου και παίξε στον ίσκιο μου και γίνε ευτυχισμένο."
"Είμαι πολύ μεγάλο για να σκαρφαλώνω και να παίζω", απάντησε το
αγόρι. "Θέλω να αγοράζω πράγματα και να περνάω καλά. Θα ήθελα κάποια
χρήματα. Μπορείς να μου δώσεις μερικά;"
"Λυπάμαι", είπε το δέντρο, "αλλά δεν έχω χρήματα. Μόνο φύλλα
και μήλα έχω. Πάρε τα μήλα μου, αγόρι, και πούλησέ τα στην πόλη. Έτσι θα
κερδίσεις χρήματα και θα είσαι ευτυχισμένο."
Και το αγόρι σκαρφάλωσε στο δέντρο και αφού μάζεψε τα μήλα τα πήρε μαζί
του. Και το δέντρο ήταν ευτυχισμένο. Αλλά το αγόρι έμεινε μακριά από το δέντρο
για πολύ καιρό... και το δέντρο ήταν δυστυχισμένο.
Και τότε, μια μέρα, το αγόρι ήρθε πάλι πίσω και το δέντρο τραντάχτηκε από
τη χαρά του και είπε: "Έλα, αγόρι, σκαρφάλωσε στον κορμό μου και
τραμπαλίσου στα κλαδιά μου και γίνε ευτυχισμένο."
"Έχω πολλές δουλειές για να σκαρφαλώνω σε δέντρα", είπε το αγόρι.
"Θέλω ένα σπίτι για να με ζεσταίνει", είπε. "Θέλω μια γυναίκα
και θέλω και παιδιά, γι' αυτό χρειάζομαι ένα σπίτι. Μπορείς εσύ να μου δώσεις
ένα σπίτι;"
"Δεν έχω σπίτι να σου δώσω", απάντησε το δέντρο. "Το δάσος είναι το σπίτι μου, αλλά μπορείς να κόψεις τα κλαδιά μου και να χτίσεις ένα σπίτι. Τότε θα είσαι ευτυχισμένος."
"Δεν έχω σπίτι να σου δώσω", απάντησε το δέντρο. "Το δάσος είναι το σπίτι μου, αλλά μπορείς να κόψεις τα κλαδιά μου και να χτίσεις ένα σπίτι. Τότε θα είσαι ευτυχισμένος."
Και έτσι το αγόρι έκοψε τα κλαδιά του δέντρου και τα πήρε μαζί του για να
χτίσει το σπίτι του. Και το δέντρο ήταν ευτυχισμένο.
Αλλά το αγόρι έλειψε για πολύ καιρό. Και όταν επέστρεψε, το δέντρο ήταν
τόσο ευτυχισμένο που μόλις που μπορούσε να μιλήσει. "Έλα, αγόρι, έλα και
παίξε."
"Είμαι πολύ γέρος και θλιμμένος για να παίξω", είπε το αγόρι.
"Θέλω μια βάρκα που να με πάει κάπου πολύ μακριά. Μπορείς να μου δώσεις
μια βάρκα;"
"Κόψε τον κορμό μου και φτιάξε μια βάρκα" είπε το δέντρο.
"Τότε θα μπορέσεις να ταξιδέψεις και να είσαι ευτυχισμένο."
Τότε το αγόρι έκοψε τον κορμό του δέντρου και έφτιαξε μια βάρκα και ταξίδεψε μακριά. Και το δέντρο ήταν ευτυχισμένο.... αλλά όχι αληθινά.
Τότε το αγόρι έκοψε τον κορμό του δέντρου και έφτιαξε μια βάρκα και ταξίδεψε μακριά. Και το δέντρο ήταν ευτυχισμένο.... αλλά όχι αληθινά.
Μετά από πολύ καιρό το αγόρι ξαναγύρισε. "Λυπάμαι, αγόρι, αλλά δεν έχω
πια τίποτα να σου δώσω. Τα μήλα μου τέλειωσαν."
"Τα δόντια μου είναι πολύ αδύναμα πια για μήλα", απάντησε το
αγόρι…
"Τα κλαδιά μου κόπηκαν. Δε μπορείς να κάνεις κούνια σ' αυτά", είπε το δέντρο.
"Είμαι πολύ γέρος πια για να κάνω κούνια", είπε το αγόρι.
"Ο κορμός μου κόπηκε", είπε το δέντρο, "δε μπορείς να σκαρφαλώσεις"
"Είμαι πολύ κουρασμένος για να σκαρφαλώνω" , είπε το αγόρι.
"Λυπάμαι", απάντησε το δέντρο, "μακάρι να μπορούσα να σου δώσω κάτι. Αλλά δε μου έχει μείνει πια
τίποτα. Είμαι μόνο ένα γερασμένο κούτσουρο. Λυπάμαι..."
"Δε χρειάζομαι πολλά πια", είπε το αγόρι, "μόνο ένα ήσυχο μέρος να καθήσω και να
ξεκουραστώ. Είμαι πολύ κουρασμένος."
"Τότε" είπε
το δέντρο ισιώνοντας όσο μπορούσε τον κορμό του, "ένα παλιό κούτσουρο είναι ένα καλό μέρος να
καθήσεις και να ξεκουραστείς. Έλα, αγόρι, κάθισε. Κάθισε και ξεκουράσου."
Και το αγόρι κάθησε και ξεκουράστηκε.
Και το δέντρο ήταν ευτυχισμένο…!!!
ΤΟ ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΩΣ
ΠΛΑΙΣΙΟ/ΟΜΠΡΕΛΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΒΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
(αποσπάσματα)
της Ευαγγελίας Αγγελίδου,
Βιολόγου, Σχ. Συμβούλου Φυσικών Επιστημών
ΠΗΓΗ: πύλη εκπαιδευτικού υλικού που αφορά την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη
Το Αειφόρο σχολείο είναι ένα οραματικό σχολείο που λειτουργεί ως κοινότητα,
βασίζεται στην επικοινωνία και τη συνεργασία μεταξύ όλων των μελών της σχολικής
κοινότητας και εξυπηρετεί τον πολιτισμό, το περιβάλλον, την οικονομία των
φυσικών πόρων και την ευημερία του ατόμου. Η ομαδική εργασία, η ευελιξία, η
δημιουργικότητα, η αυτοοργάνωση, η κριτική σκέψη, η συστημική σκέψη, η
συμμετοχή της διαδικασίες λήψης απόφασης και η ανάληψη δράσης, είναι βασικά
σημεία στα οποία στηρίζεται η λειτουργία ενός τέτοιου σχολείου.
Η Εκπαίδευση για την Αειφορία είναι κατά κάποιο τρόπο το πλαίσιο - η
ομπρέλα που έρχεται να συμπεριλάβει και διασυνδέσει όλες τις καινοτόμες
κινήσεις όπως π.χ. την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, την Εκπαίδευση για την
Ειρήνη, τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, την Υγεία καθώς και θέματα σχετικά με το
Ρατσισμό, τη Βία κ.ά.
Στην εργασία αυτή υποστηρίζεται ότι απαιτείται αναπλαισίωση των ΒΔ ώστε να
εξυπηρετήσουν τους βασικούς στόχους εισαγωγής τους. Θεωρούμε ότι το Αειφόρο
Σχολείο θα μπορούσε να λειτουργήσει ως το πλαίσιο, η ομπρέλα και το κλειδί για
τη διασύνδεση αυτών των καινοτομιών (Βιωματικών δράσεων, Σχολικών
Δραστηριοτήτων) καθώς το Αειφόρο Σχολείο θέτει ένα όραμα και προϋποθέτει ένα
συνολικό σχέδιο δράσης.
Θεωρώντας το σχολείο ως ένα οργανισμό/σύστημα, θα λέγαμε ότι Αειφόρο
Σχολείο είναι εκείνο το σχολείο που η δομή/οργάνωση δηλαδή όλα τα δομικά –
οργανωτικά του στοιχεία (κτίρια και ανθρώπινο δυναμικό), οι λειτουργίες του (από
τη λειτουργία του καλοριφέρ έως τη διαδικασία διδασκαλίας-μάθησης) και οι
σχέσεις του (σχέσεις μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών, σχέσεις σχολείου –
κοινότητας, κ.ά.), σχεδιάζονται και υπάρχουν για να εξασφαλίζουν την ευημερία
της εκπαιδευτικής και της τοπικής κοινότητας (Sterling, 2001· 2004· Breiting et al., 2005· Gough, 2005· Huckle, 2008). Πρόκειται δηλαδή για ένα σχολείο
κοινότητα που βασίζεται στην επικοινωνία και τη συνεργασία μεταξύ όλων των
μελών της σχολικής κοινότητας και λειτουργεί για να εξυπηρετεί τον πολιτισμό,
το περιβάλλον, την οικονομία των φυσικών πόρων και την ευημερία του ατόμου. Η
ομαδική εργασία, η ευελιξία, η δημιουργικότητα, η αυτοοργάνωση, η κριτική
σκέψη, η συστημική θεώρηση/σκέψη, η συμμετοχή της διαδικασίες λήψης απόφασης
και η ανάληψη δράσης, είναι βασικά σημεία στα οποία στηρίζεται η λειτουργία
ενός τέτοιου σχολείου.
Θεωρούμε ότι το Αειφόρο Σχολείο, συνδέει - αγκαλιάζει όλες τις δυνατές
πτυχές της ζωής της σχολείου και όλα τα πεδία/γνωστικά αντικείμενα των ΒΔ
(Πολιτισμό, Περιβάλλον, Υγεία, Σχέσεις κ.ά.) και κατά αυτόν τον τρόπο μπορεί να
αποτελέσει το κλειδί για τη διασύνδεση των ΒΔ. Λαμβάνοντας υπόψη ότι το Αειφόρο
Σχολείο, θέτει ένα όραμα και σκοπό για το σχολείο που είναι η βελτίωση της ζωής
του σχολείου σε όλες τις πτυχές της και η ευημερία του ανθρώπου, θεωρούμε ότι
το Αειφόρο Σχολείο μπορεί να αποτελέσει ομπρέλα-πλαίσιο ενοποίησης των
καινοτομιών οι οποίες συνενώνονται σε ένα κοινό σκοπό που είναι η βελτίωση της
ζωής του σχολείου και η ευημερία του ανθρώπου. Εαν θέματα από τα 6 (έξι) πεδία
των ΒΔ συνδυαστούν κατάλληλα μεταξύ τους και τεθούν κάτω από ένα ευρύτερο όραμα
και σχέδιο, κάθε φορά ανάλογα με την περίπτωση του σχολείου και τις ανάγκες
του, τότε μέσα από μία συντονισμένη κατάστρωση και υλοποίηση μικρών, ευέλικτων,
εφαρμόσιμων σχεδίων δράσης στο σχολείο ή την ευρύτερη κοινότητα, θα έχουν άμεσο
αντίκτυπο και απτό αποτέλεσμα στην πραγματικότητα και την εικόνα του σχολείου.
Κατά αυτόν τον τρόπο οι ΒΔ θα αποκτήσουν ένα ουσιαστικό νόημα. Το Αειφόρο
Σχολείο θα μπορούσε να λειτουργήσει όμως και ως πλαίσιο, ομπρέλα και το κλειδί
για τη διασύνδεση όχι μόνο των ΒΔ αλλά και άλλων καινοτομιών όπως των
Ερευνητικών Εργασιών και των Σχολικών Δραστηριοτήτων, καθόσον θέτει ένα όραμα
και προϋποθέτει ένα συνολικό σχέδιο δράσης που αποβλέπει στη συνεχή έμπρακτη
βελτίωσή του.
Ταυτόχρονα, οι εκτός ωρολογίου προγράμματος εθελοντικές καινοτόμες δράσεις
(Προγράμματα Πολιτιστικά, Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, κ.ά.) μπορούν να δρουν
συνεργατικά στο μετασχηματισμό του σχολείου σε Αειφόρο.
Ένα παράδειγμα Αειφορίας στο
σχολείο μας
VIDEO ΜΔΟΥΚΑΚΗ 2014/4-1Ομαδικό μαθητικό
έργο-Τοιχογραφία για τη Φιλία και άλλες παρεμβάσεις... (8:17 min)
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ /
ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΙΑ (αποσπάσματα)
της Ευγενίας Φλογαΐτη,
Καθηγήτριας Πανεπιστηµίου Αθηνών
ΠΗΓΗ: πύλη εκπαιδευτικού υλικού που αφορά την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη
Η περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι ένα καινοτόµο εκπαιδευτικό κίνηµα το
οποίο εµφανίστηκε στη δεκαετία του ’60, στο πλαίσιο της προβληµατικής που έθεσε
και ανάπτυξε το σύγχρονο περιβαλλοντικό κίνηµα. Αιχµή της προβληµατικής αυτής
είναι η κριτική στην κυρίαρχη ιδεολογία της ανάπτυξης, η οποία καθόρισε τις
οικονοµικές και κοινωνικές δοµές της εποχής µας, προσδιόρισε τις µεθόδους και
τις κλίµακες της παραγωγής, την κατανοµή και τα µοντέλα της κατανάλωσης σύµφωνα
µε τις επιταγές της αύξησης, της συσσώρευσης, της επέκτασης και της παραγωγικής
µεγιστοποίησης και έθεσε ως βασικές αξίες τον ανταγωνισµό και το κέρδος. Αυτή,
η χωρίς όρια οικονοµική ανάπτυξη, θεωρείται ως ο δρόµος για την κοινωνική
πρόοδο και ευηµερία και σίγουρα επέδρασε θετικά σε εκατοµύρια ανθρώπους στο σύγχρονο
κόσµο. Παράλληλα όµως διατάραξε τα όρια της οικολογικής και κοινωνικής
ισοροπίας δηµιούργησε περιβαλλοντικές καταστροφές και κοινωνικές ανισότητες και
κρίνεται ως βασική αιτία για τα σύγχρονα περιβαλλοντικά και κοινωνικά
προβλήµατα. Για τούτο αναζητείται ένα διαφορετικό µοντέλο ανάπτυξης που θα
φέρει σε συνύπαρξη την οικολογική ισορροπία µε την κοινωνική ευηµερία για τις
τωρινές και µελλοντικές γενιές. Με τη λογική αυτή τις 2 τελευταίες δεκαετίες
καλλιεργείται η ιδέα µιας αειφόρου ανάπτυξης. Προκειµένου να επιλυθούν τα
περιβαλλοντικά ζητήµατα και να δροµολογηθεί η αειφόρος ανάπτυξη απαιτούνται
ριζικές αλλαγές στις σύγχρονες κοινωνίες, αλλαγές στο τρόπο µε τον οποίο
αντιλαµβανόµαστε την σχέση άνθρωπος - κοινωνία - φύση. Η περιβαλλοντική
εκπαίδευση θεωρείται βασικός µοχλός των αλλαγών αυτών προκειµένου να
νοηµατοδοτηθεί και να ευδοκιµήσει η αειφόρος ανάπτυξη. Για τούτο στις µέρες µας
όπου τα περιβαλλοντικά ζητήµατα βρίσκονται στη κορυφή της διεθνούς πολιτικής
ατζέντας και οι κοινωνίες αναζητούν τις κοινωνικές, τις οικονοµικές, τις
πολιτικές και τις οικολογικές συνθήκες που θα συνδιαµορφώσουν την αειφορία η
περιβαλλοντική εκπαίδευση εξελίσσεται εξ ορισµού σε µια «Εκπαίδευση για το
Περιβάλλον και την Αειφορία».
Βασικός στόχος της εκπαίδευση για το περιβάλλον και την αειφορία είναι η
διάπλαση αυτόνοµων και ενεργών πολιτών οι οποίοι --- είναι περιβαλλοντικά
ευαισθητοποιηµένοι, κατέχουν τη σχετική γνώση και συνειδητοποιούν τη σοβαρότητα
των ζητηµάτων αλλά κυρίως διαθέτουν τις απαιτούµενες ικανότητες και τη θέληση
προκειµένου να γίνουν παράγοντες αλλαγών στην κατεύθυνση της επίλυσης τους. ---
δεν ανταποκρίνονται παθητικά και δεν προσαρµόζονται σε επιλογές και επιταγές
διαφόρων κέντρων εξουσίας, αλλά διερευνούν και σκέπτονται κριτικά, συµµετέχουν
στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, παρεµβαίνουν δυναµικά και δηµοκρατικά στα
κοινωνικά δρώµενα µε στόχο τις αλλαγές που απαιτούνται και τη διαµόρφωση
συνθηκών αειφόρου ανάπτυξης. --- έχουν οράµατα και αξίες που τους βοηθούν να
διαπραγµατεύονται και να σχεδιάζουν ατοµικά και συλλογικά τους κοινωνικούς
όρους της αειφορίας προσδιορίζοντας αυτόνοµα το παρόν τους και επαγρυπνώντας
για το µέλλον των γενεών που θα έρθουν.
Έχοντας ως βασική επιδίωξη την εµπλοκή των εκπαιδευόµενων στην ουσία της
περιβαλλοντικής κρίσης και της αειφόρου ανάπτυξης η ΕΠΑ προωθεί γνώσεις και
προσεγγίσεις αναπόφευκτα κοινωνικές και πολιτικές. Και αυτό γιατί αντιµετωπίζει
τα περιβαλλοντικά προβλήµατα όχι µόνο ως φυσικά φαινόµενα, δυνατά να
διαγνωσθούν και να αναλυθούν µέσα από αξιόπιστες και αντικειµενικές επιστηµονικές
µεθόδους, αλλά και ως κοινωνικά ζητήµατα, τα οποία προκύπτουν από κοινωνικές
πρακτικές και ενισχύονται από κοινωνικούς θεσµούς. Επίσης δοµούνται κοινωνικά
ως προβλήµατα, εξαιτίας αφενός των συνεπειών που επιφέρουν στους ανθρώπους και
αφετέρου των διαφορετικών συµφερόντων που εµπλέκονται και συγκρούονται για τον
τρόπο διαχείρισης και επίλυσής τους. Έτσι, λοιπόν, αν τα συµπτώµατα της
περιβαλλοντικής υποβάθµισης εξετάζονται υπό το φως των φυσικών επιστηµών, οι
αιτίες της θα πρέπει να αναζητηθούν στους κοινωνικούς, οικονοµικούς, πολιτικούς
και ηθικούς παράγοντες και γενικότερα στις εκάστοτε κοινωνικές και πολιτικές
επιλογές που βρίσκονται στη ρίζα της σύγχρονης περιβαλλοντικής κρίσης και
διαδραµατίζουν καθοριστικό ρόλο στην επίλυσή της. Με την ίδια λογική η αειφορία
δεν θα πρέπει να εκληφθεί ως µια δεδοµένη έννοια, η οποία οφείλει να µεταδοθεί
στους εκπαιδευόµενους, ώστε να είναι σε θέση να την εφαρµόσουν στην προσωπική
και κοινωνική τους ζωή. Κατά συνέπεια η εκπαίδευση και γενικότερα η µάθηση δεν
θα πρέπει να καταστούν µηχανισµοί επιβολής συγκεκριµένων ιδεών, απόψεων και
αξιών που σχετίζονται µε την αειφορία, όποιες και αν είναι αυτές και από όπου
κι αν προέρχονται. Αντίθετα, η αειφορία είναι µια έννοια ρευστή και αδιαµόρφωτη
που επιδέχεται πολλές ερµηνείες και που οι κοινωνίες οφείλουν να δράσουν
συλλογικά προκειµένου να την ανακαλύψουν, να τη διερευνήσουν, να θέσουν γι’
αυτήν προτεραιότητες και στόχους, τους οποίους θα συνδέσουν µε αξίες και
αλληλοσυγκρουόµενα συµφέροντα µε δηµοκρατικές διαπραγµατεύσεις και αποφάσεις. Η
κοινωνική φύση των περιβαλλοντικών ζητηµάτων και η αµφιλεγόµενη και
πλουραλιστική φύση της αειφορίας µας οδηγεί άµεσα στο χώρο της πολιτικής η
οποία εξ ορισµού είναι το πεδίο της συνεργασίας και της σύγκρουσης στο
εσωτερικό µιας κοινωνίας και µεταξύ των κοινωνιών δια µέσου των οποίων οι
άνθρωποι αποκτούν, χρησιµοποιούν, παράγουν, και διανέµουν τους φυσικούς και
ανθρώπινους πόρους. Κατά τη διεργασία αυτή ανακύπτουν τα θεµελιώδη ζητήµατα της
πολιτικής: Ποιος παίρνει τι, πότε και πώς. Προκειµένου να απαντώνται τα
ερωτήµατα αυτά η ΕΠΑ ενισχύει και θέτει στο κέντρο της εκπαιδευτικής
διαδικασίας την καλλιέργεια της στοχαστικά κριτικής σκέψης. Ειδικότερα
αναπτύσσει την ικανότητα για ενδελεχή σκέψη σε σχέση µε θέσεις, απόψεις και
διαδικασίες που σχετίζονται µε ζητήµατα εξουσίας και ελέγχου και εµπλέκει τους
εκπαιδευόµενους στην διασάφηση, κατανόηση και κριτική ερµηνεία συγκρούσεων και
αντιπαραθέσεων σε σχέση µε τα ζητήµατα της ανάπτυξης και του περιβάλλοντος.
Μέσα από τη διαδικασία του κριτικού στοχασµού οι εκπαιδευόµενοι γίνονται
ικανοί να αντιλαµβάνονται τους µηχανισµούς της δηµόσιας ζωής, να αναλύουν
κριτικά και να αξιολογούν τις πολιτικές ιδεολογίες και τα συστήµατα όσον αφορά
τις διεθνείς, περιφερειακές και εθνικές πολιτικές σε σχέση µε το περιβάλλον και
την αειφορία και να αποτιµούν κριτικά την πολιτική ζωή και τις σχετικές
εναλλακτικές προτάσεις στη κοινωνία. Με λίγα λόγια να κατανοούν σε βάθος τον
κόσµο στον οποίο ζουν. Η κατανόηση αυτή όµως δεν αρκεί για να αλλάξει η
κοινωνία . ∆εν αρκεί απλά ένας καλά ενηµερωµένος και κριτικά σκεπτόµενος θεατής
αλλά κάποιος ικανός για ενεργό συµµετοχή και επικοινωνία που είναι σε θέση να
αποφασίζει πότε, γιατί και πως θα εµπλακεί και να αναλαµβάνει κατάλληλες
δράσεις για αλλαγές στην περιβαλλοντική και κοινωνική πραγµατικότητα. Με αυτή
την έννοια, η ΕΠΑ είναι εκπαίδευση για την ιδιότητα του πολίτη, άρρηκτα
συνυφασµένη µε µια εκπαίδευση για τη δηµοκρατία. Γιατί η συµµετοχή και η
ιδιότητα του ενεργού πολίτη από µόνη της δεν έχει νόηµα, αν δεν εντάσσεται σε
δηµοκρατικές διαδικασίες αλλά και στις αξίες της αειφορίας.
O κριτικός στοχασµός σε σχέση µε τα ζητήµατα της αειφορίας δεν µπορεί να
οδηγήσει ούτε στη βαθιά κατανόηση ούτε σε αλλαγές αν δεν εστιάσει στις αξίες
που θεµελιώνουν τον σύγχρονο κόσµο. Οι αξίες είναι οι θεµελιώδεις αρχές και
πεποιθήσεις (ατόµων ή/και οµάδων) οι οποίες καθορίζουν τον τρόπο που βλέπει
κανείς τη ζωή και τα γεγονότα, προσανατολίζουν τις επιλογές, τις αποφάσεις, τις
στάσεις, τις συµπεριφορές και λειτουργούν ως σηµεία αναφοράς για τη διατύπωση
ερµηνειών και αξιολογικών κρίσεων. Υπάρχουν πολλές και διαφορετικές ιδέες και
θέσεις βάσει των οποίων ερµηνεύονται οι αιτίες και αναζητούνται οι λύσεις των
σύγχρονων προβληµάτων αλλά και σύµφωνα µε τις οποίες διαµορφώνονται τα
αναπτυξιακά σχέδια που οι κοινωνίες επεξεργάζονται. Κατά συνέπεια υπάρχουν και
διαφορετικές εκδοχές της αειφορίας. Οι εκπαιδευόµενοι οφείλουν να διερευνούν
και να αναλύουν τον πλουραλισµό των αξιών ώστε να διασαφηνίζουν και να
κατανοούν τις διάφορες απόψεις και θέσεις που εκφράζονται σε κάθε δηµοκρατική
κοινωνία. Παράλληλα ενθαρρύνονται στη διασαφήνιση, την κριτική θεώρηση και την
αναθεώρηση των προσωπικών τους αξιών, στάσεων και συµπεριφορών. Όµως για την
ανάλυση και διασαφήνιση αξιών απαιτείται ένα ερµηνευτικό πλαίσιο. Ως κεντρικό
ερµηνευτικό πλαίσιο και συνεπώς ως κριτήρια για την αξιολόγηση όλων των θέσεων
και των απόψεων προτείνουµε ένα πλέγµα αξιών που ονοµάζουµε «αξίες της
αειφορίας». Αυτές είναι οι αξίες της οικολογικής βιωσιµότητας, της οικολογικής
και κοινωνικής αλληλεγγύης και δικαιοσύνης µε τους άλλους ανθρώπους, τις
µέλλουσες γενιές αλλά και προς όλα τα έµβια όντα του πλανήτη, της ανεκτικότητας
στη διαφορετική άποψη και στις διαφορετικές πολιτισµικές εκφάνσεις και τέλος
αυτές της ελευθερίας και της δηµοκρατίας. Παράλληλα καλλιεργώντας την αυτονοµία
και την υπευθυνότητα οι εκπαιδευόµενοι θα αναπτύξουν δικές τους απόψεις και
αξίες οι οποίες θα είναι ικανές να τους ενεργοποιήσουν ώστε να επιτευχθούν οι
αλλαγές εκείνες που, σύµφωνα µε την ιδεολογία που θα διαµορφώσουν θα κρίνονται
συλλογικά απαραίτητες στην κοινωνία. Και τελικά επειδή οι αξίες τρέφονται και
υποθάλπονται από τα οράµατα δεν έχουµε παρά να βοηθήσουµε τους µαθητές µας να
δηµιουργήσουν οράµατα για µια κοινωνία ποιο δίκαιη και αλληλέγγυα την οποία να
ονοµάσουµε αειφόρο.
H εκπαίδευση για το περιβάλλον και την αειφορία εξ’ ορισµού διαθέτει τα
στοιχεία µιας εκπαίδευσης για εκπαιδευτικές και κοινωνικές αλλαγές. Είναι µια
εκπαίδευση ριζοσπαστική, πολιτική και συµµετοχική. Μια εκπαίδευση κριτική.
Κριτική στα κοινωνικά και εκπαιδευτικά δρώµενα, κριτική σε αυτόν τον ίδιο τον
εαυτό της και στην πορεία που ακολουθεί διαχρονικά, στις κοµφορµιστικές µορφές
που παίρνει κατά καιρούς, αφού συχνά ενσωµατώνεται και απορροφάται από το
εκπαιδευτικό σύστηµα και τον τεχνοκρατικό κοινωνικό λόγο. Επηρεάζει τις
εξελίξεις και στηρίζει τις µεταρρυθµίσεις στην εκπαίδευση, δίνει τη γνώση και
την εµπειρία της, αλλά µένει διαχρονικά πιστή στο χαρακτήρα µιας εκπαίδευσης
για αλλαγές στην κατεύθυνση της αειφορίας.
Έργα Τέχνης που έγιναν με
αφορμή Σύγχρονα Κοινωνικά και Περιβαλλοντικά Θέματα
VIDEO ΜΔΟΥΚΑΚΗ 2014/3-1Με αφορμή τον Εμφύλιο Πόλεμο στη
Συρία (7:25 min)
VIDEO ΜΔΟΥΚΑΚΗ 2014/3-2Τα Ορυχεία Χρυσού στις Σκουριές
(6:43 min)
VIDEO ΜΔΟΥΚΑΚΗ 2014/3-3Με αφορμή τη Σφαγή στο Νησί
Ουτόγια (7,47 min)
********
