ΤΑ ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Ο ελληνικής καταγωγής καλλιτέχνης Λουκάς Σαμαράς είναι ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της μεταπολεμικής Μοντέρνας τέχνης στην Αμερική , που πειραματίστηκε με τη ζωγραφική, τη γλυπτική, τις κατασκευές και τη φωτογραφία.

Γεννημένος το 1936 στην Καστοριά, μετά τα δύσκολα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, σε ηλικία δώδεκα ετών μετανάστευσε με τη μητέρα του στη Νέα Υόρκη προκειμένου να βρούν τον πατέρα του ο οποίος βρισκόταν ήδη εκεί. Η ζωγραφική μπήκε στη ζωή του καθώς ήταν το κύριο μέσο έκφρασής του για εκείνον, που πήγε σε μια ξένη χώρα και δεν μιλούσε τη γλώσσα. Το 1955, το πηγαίο του ταλέντο του έδωσε υποτροφία στην Καλών Τεχνών στο Πανεπιστήμιο Ράτγκερς και αργότερα, πέτυχε μία ακόμη υποτροφία για μεταπτυχιακό στην Ιστορία της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, όπου γνωρίστηκε με πολλούς καλλιτέχνες της Νέας Υόρκης και άρχισε να εκθέτει σε ομαδικές εκθέσεις.

Το έργο του Σαμαρά είναι πολύπλευρο, από ζωγραφικές συνθέσεις και κολάζ, γλυπτικές κατασκευές και κουτιά γεμάτα με τις αναμνήσεις του από τα παιδικά βιώματα και την μητρική πατρίδα, μέχρι έπιπλα και κοσμήματα, με αποκορύφωμα τις Πολαρόιντ με τις αυτοπροσωπογραφίες και τα πορτρέτα φίλων και γνωστών, που ξεκίνησε το 1972. Με τις «Φωτό-Μεταμορφώσεις», πειραματίζεται με μοντέλο τον εαυτό του, κάτι που τον καθιστά «πατέρα των selfies», εξερευνά έτσι τον εαυτό του και μεταλλάσσει την εικόνα του. Όπως λέει ο ίδιος «Άλλοι μιλάνε για τον εαυτό τους όταν μιλάνε για αφηρημένα πράγματα. Εγώ μιλάω για τους άλλους όταν μιλάω για τον εαυτό μου.» Έχει χαρακτηριστεί ως ο πατέρας της αυτο-απεικόνισης, δηλαδή του σημερινού «selfie». Τα τελευταία χρόνια, ο Λουκάς Σαμαράς συνεχίζει να δημιουργεί με χρήση Η/Υ (computer art) και παράγει μικρές ταινίες με εικόνες και μουσική υπόκρουση που ονομάζει «Φωτο-ταινίες».

Τα έργα του φιλοξενούνται στα σημαντικότερα Μουσεία Σύγχρονης Τέχνης, έχει εκπροσωπήσει τις ΗΠΑ σε διεθνείς εκθέσεις, ενώ το 2005 εξέθεσε στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας, το 2009 εκπροσώπησε την Ελλάδα στην Μπιενάλε της Βενετίας και το 2011 εξέθεσε στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα.

Λουκάς Σαμαράς, Ο εικαστικός (αποσπάσματα)

του Θανάση Λάλα

http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=92926

Ο πιο διάσημος σύγχρονος Έλληνας εικαστικός καλλιτέχνης. Ζει στο Μανχάταν ακουμπώντας το κεφάλι του στον ουρανό. Όταν έχει συννεφιά, βλέπει τα σύννεφα από πάνω και, όταν έχει ξαστεριά, βλέπει κάτω μακριά τον ποταμό Χάντσον. Η διεύθυνση του σπιτιού που μου είχε δώσει αντιστοιχούσε σε έναν ουρανοξύστη. Ο κύριος στην πόρτα, αφού μας ήλεγξε, κάλεσε τον κύριο που μας περίμενε στο τηλέφωνο. Μετά το τηλεφώνημα και το «ΟΚ» αισθανθήκαμε ένα κενό στο στομάχι και σε λίγα δευτερόλεπτα βρεθήκαμε 62 ορόφους πάνω από τη γη και κοντύτερα στον ουρανό. Έξω από την πόρτα του ασανσέρ μας περίμενε το πρόσωπο που από τα τέλη της δεκαετίας του '70 έβλεπα στις μεγάλες σελίδες του περιοδικού «Interview», το οποίο τότε έβγαζε ο Άντι Γουόρχολ και φιλοξενούσε ό,τι πιο ανατρεπτικό, ό,τι πιο ενδιαφέρον στον χώρο της τέχνης. Ένας ωραίος χώρος με μεγάλα παράθυρα και πολύχρωμες κλωστές να κρέμονται από το ταβάνι στους τοίχους γύρω-γύρω. Δεξιά και αριστερά, παρέα μας, να ακούνε τι λέει ο μεγάλος αυτός Έλληνας στοχαστής και καλλιτέχνης, κάποια υπέροχα έργα του που πρώτη φορά έβλεπα από κοντά. Οι κασέτες που έπρεπε να απομαγνητοφωνηθούν ήταν τριών ωρών αλλά η απόλαυση πολλών ημερών. Έκανα πολλές ημέρες να ξεπεράσω αυτή τη συνάντηση και σίγουρα είναι από αυτές που θα έχει, όποτε το χρειαστώ, να μου διηγηθεί αμέσως η μνήμη μου.

- Γιατί κάνετε ό,τι κάνετε στη ζωή σας; Κάποιοι λένε «δημιουργούμε για τον εαυτό μας» και κάποιοι άλλοι λένε «δημιουργούμε για τους άλλους»

Είναι προφανές ότι ζούμε σε μια κοινωνία όπου οι άνθρωποι δεν δημιουργούν μόνο για τον εαυτό τους. Ποτέ δεν το έκαναν και ποτέ δεν θα το κάνουν. Υπάρχουν πάντα «οι άλλοι», οι οποίοι εισπράττουν αυτό που κάνουμε.

Η δημιουργία είναι ένα είδος επικοινωνίας που στηρίζεται στην αισθητική. Η δημιουργία δημιουργεί η ίδια αισθητική.

- Πώς βρεθήκατε εδώ;

Είχε έρθει ο πατέρας μου κατά τη διάρκεια του πολέμου. Όταν ο πόλεμος τελείωσε, επρόκειτο να γυρίσει ξανά πίσω στην Ελλάδα για να μείνει αλλά εν τω μεταξύ προέκυψε ο Εμφύλιος, το σπίτι μας βομβαρδίστηκε κι έτσι τα σχέδια άλλαξαν. Μείναμε τελικά εδώ στην Αμερική.

- Τι είναι αυτό που κάνει ορισμένους ανθρώπους να επιλέγουν την τέχνη και αυτό να τους διαχωρίζει από τους υπόλοιπους που επιλέγουν μια συμβατική δουλειά;

Φαντάζομαι ότι οι λόγοι είναι πολλοί και διαφορετικοί για τον κάθε άνθρωπο.

- Για σας ποιοι είναι οι λόγοι;

Εγώ άρχισα να ζωγραφίζω για να υπερασπιστώ τον εαυτό μου, τη διαφορετικότητά μου.

- Αισθανόσασταν από παιδί διαφορετικός;

Όταν ήρθα για πρώτη φορά εδώ, στις Ηνωμένες Πολιτείες, δεν ήξερα να μιλάω αγγλικά. Η μόνη τάξη λοιπόν με το επίπεδο της οποίας μπορούσα να συμβαδίσω ήταν η τάξη της ζωγραφικής. Μου πήρε δε πολύ καιρό να μάθω τα αγγλικά, διότι δεν έχω ιδιαίτερη έφεση στις ξένες γλώσσες. Μπαίνοντας λοιπόν στη διαδικασία της προσαρμογής εκείνο που μου έδινε τη μεγαλύτερη χαρά ήταν η ζωγραφική. Μετά, όταν έφτασα πια στο γυμνάσιο, είχα πλέον κατασταλάξει ότι η ζωγραφική ήταν αυτό με το οποίο ήθελα να ασχοληθώ.

- Γιατί διαλέξατε τη ζωγραφική και όχι τη μουσική, για παράδειγμα;

Στο γυμνάσιο ο δάσκαλός μου με έβαλε σε μια τάξη όπου ήμαστε 10 άτομα και κάναμε μάθημα μία ή δύο φορές τον μήνα. Ήταν μια καινούργια τάξη και ο τρόπος που λειτουργούσε ήταν πολύ ιδιαίτερος. Υπήρχε κάτι το μαγικό.

- Πώς η ζωγραφική προστάτευσε τη διαφορετικότητά σας;

Άρχισα να νιώθω ανώτερος. Οι μεγάλοι μού έκαναν συνεχώς κομπλιμέντα βλέποντας τις ζωγραφιές μου. Έτσι ένιωθα ανώτερος, κυρίως απέναντι στα άλλα παιδιά. Και τα ίδια τα παιδιά με έβλεπαν σαν κάτι το διαφορετικό. Είναι, βλέπετε, το προνόμιο του να μην ασχολείται κανείς με τον αθλητισμό όταν είναι παιδί. Εμένα πάντοτε με έσπρωχνε μια ανεξήγητη δύναμη, η ενέργεια που είχα μέσα μου, ένα δυναμικό ένστικτο, να ασχολούμαι με διαφορετικά πράγματα. Ένιωθα από παιδί ότι πρέπει να φτάσω κάπου, ακόμη και αν χρειαζόταν να πεθάνω. Έβλεπα γύρω μου τα κατορθώματα κάποιων ανθρώπων και αυτό μου προκαλούσε ένα είδος θλίψης. Έπρεπε με κάποιον τρόπο να καταφέρω κι εγώ κάτι. Επειδή θεωρούσα ότι ήμουν καλύτερος από ό,τι πίστευαν οι άλλοι, απλώς πίστευα ότι έπρεπε να βρω έναν τρόπο για να το αποδείξω».

- Ποια ήταν η στιγμή που είπατε «θα γίνω ζωγράφος»;

Όταν πήγα στο κολέγιο.

- Ως τότε τι λέγατε στον πατέρα σας ότι θα κάνετε;

Δεν ξέρω.

- Ο ίδιος πίστευε ότι θα κάνετε κάτι από αυτά που σας έλεγε; Ότι θα γίνετε δικηγόρος, ας πούμε;

Εκείνος πίστευε ότι θα κατέληγα ένας μποέμ τύπος ή κάτι τέτοιο.

- Με συγχωρείτε που επανέρχομαι σε κάτι το οποίο σας ρώτησα προηγουμένως ξανά και τελικά δεν πήρα απάντηση. Γιατί γίνατε ζωγράφος και όχι, π.χ. μουσικός; Πώς γίνεται δηλαδή και επιλέγουμε μια συγκεκριμένη μορφή τέχνης για να εκφραστούμε και όχι κάποια άλλη;

Νομίζω ότι όσο είσαι μαθητής δοκιμάζεις διάφορα πράγματα. Πολύ θα ήθελα, ας πούμε, να έχω γίνει τραγουδιστής, αλλά η φωνή μου δεν με βοηθούσε. Ή θα ήθελα να γίνω μαθηματικός, αλλά επειδή το μυαλό μου δεν λειτουργεί μαθηματικά θα ήταν πολύ δύσκολο για τον οποιονδήποτε να με διδάξει. Έβρισκα επίσης πολύ συναρπαστική τη χημεία αλλά δεν μπορούσα να καταλάβω όλους αυτούς τους τύπους. Οτιδήποτε και αν ήθελα να γίνω, υπήρχαν πάντοτε κάποια «όχι» τα οποία λειτουργούσαν απαγορευτικά. Λειτουργούμε με τα «ναι» και αυτά που μπορούμε να κάνουμε μας φωτίζουν τον δρόμο.

- Πιστεύετε επομένως στο ταλέντο.

Όχι. Όταν άρχισα να βλέπω τον εαυτό μου ως οντότητα ποτέ δεν φαντάστηκα ότι θα μπορούσα να γίνω καλλιτέχνης. Ήταν κάτι που θα το ανακάλυπτα μετά από χρόνια. Ακόμη και τώρα η μέθοδος που δουλεύω είναι τέτοια που προσπαθώ να αποτρέψω τον εαυτό μου από το να αντιμετωπίζει την τέχνη σαν κάτι που ενσωματώνει την έννοια της τελειότητας. Γι' αυτό και έχω την τάση να αποφεύγω τη μανιέρα είναι κάτι που το έχω κάνει σε πολλά έργα μου. Πανικόβλητος προσπαθώ να αποφύγω το να γίνω απλώς και μόνο ένας τεχνίτης. Αυτό που νομίζω ότι είμαι είναι κάτι παραπάνω από απλώς καλλιτέχνης. Δεν ξέρω τι ακριβώς αλλά ξέρω ότι είναι κάτι παραπάνω. Ίσως να μην βρω τον τρόπο να το εκφράσω ποτέ. Δεν ξέρω, από αμηχανία; Ακόμη και τώρα μου προκαλεί μια αμηχανία το ότι είμαι καλλιτέχνης.

- Σας άκουσα δυο-τρεις φορές προηγουμένως να λέτε ότι «αυτό θα μπορούσε να έχει γίνει και καλύτερα».

Μπορούμε να ορίσουμε το καλύτερο και το χειρότερο;

Μπορώ να το ορίσω. Όχι όμως με δικά μου λόγια αλλά με τα λόγια ενός άλλου, που έχει πει: «Αν πας σε ένα μουσείο και δεις ένα έργο ζωγραφικής, πάντα θα βρεις σ’ αυτό λάθη. Ακόμη και αν πρόκειται για αριστούργημα, είναι σχεδόν σίγουρο ότι δεν αντιπροσωπεύει την τελειότητα.». Αυτό εννοούσα λέγοντας ότι αυτό το έργο θα μπορούσε να είναι και καλύτερο, δεν εννοούσα τίποτε περίπλοκο».

- Γιατί υπάρχει η αναζήτηση της τελειότητας στη ζωή μας;

Υπάρχουν στιγμές που σε όλους τους τομείς της ζωής μπορεί να συμβούν πράγματα ενός απίστευτου μεγαλείου. Πράγματα που μπορεί να κρατάνε μόνο μερικά δευτερόλεπτα αλλά συμβαίνουν. Προσωπικά αυτό είναι που αναζητώ και όχι την τελειότητα. Αν κατορθώσω να βρω έστω και μερικά δευτερόλεπτα αλήθειας, αν ένα έργο τέχνης μου προκαλέσει αυτά τα συναισθήματα την αίσθηση δηλαδή του ύψιστου και του μεγαλειώδους, τότε αυτό μου είναι αρκετό. Απλώς θέλεις την επόμενη φορά να κρατήσει λίγο παραπάνω αυτή η αίσθηση.

- Ποια είναι η σημασία του λάθους στη ζωή;

Εννοείτε στο να τα ανακαλύπτουμε ή στο να τα κάνουμε;

- Στο να τα κάνουμε. Άσχετα από το αν στη συνέχεια θα τα ανακαλύψουμε εμείς ή οι άλλοι.

Το να κάνει κανείς λάθη είναι απαραίτητο.

- Από ποια άποψη;

Από την άποψη ότι τα λάθη αποτελούν μέρος της εκπαίδευσης ενός ανθρώπου. Χωρίς λάθη δεν είναι δυνατόν να φθάσει κανείς στην ενηλικίωση. Χωρίς αυτό βεβαίως να σημαίνει ότι, και αν φθάσει, τα λάθη σταματούν. Μπορεί, κάνοντας ένα λάθος σήμερα, να βρίσκεσαι σε μίζερη θέση, αλλά αύριο, όταν ξεκολλήσεις από αυτό, αισθάνεσαι πολύ διαφορετικά. Έπειτα είναι ανθρώπινο να πεις κάτι που θα ενοχλήσει έναν άνθρωπο και θα σηκωθεί να φύγει. Στη συνέχεια όμως μπορεί να αποδειχθεί καλό για τον άνθρωπο που έφυγε αυτό το γεγονός. Επειδή ενοχλήθηκε, έφυγε, με αποτέλεσμα να πάρει έναν καινούργιο δρόμο στη ζωή του. Γι’ αυτό και τα λάθη δεν είναι πάντοτε λάθη. Είναι οι πόρτες που οδηγούν στο «σωστό».

- Πότε τα λάθη αποδεικνύονται θανατηφόρα;

Όταν χάνουμε τον έλεγχο.

- Πόσο έχει επηρεάσει τη δουλειά σας ο τόπος όπου διαμένετε και δημιουργείτε; Θα ήταν άλλη η δουλειά σας αν δεν ζούσατε στη Νέα Υόρκη αυτή την περίοδο;

Δεν ξέρω και δεν με ενδιαφέρει κιόλας. Χαίρομαι απλώς που βρέθηκα εδώ. Και νομίζω ότι το σημαντικό είναι να δει κανείς ποιες είναι οι πηγές από τις οποίες αντλεί την έμπνευσή του ο καλλιτέχνης και όχι το μέρος στο οποίο ζει. Προσωπικά παίρνω τη ζωή όπως μου έρχεται.

- Πώς νιώθετε που σκέπτεστε και συμπεριφέρεστε έτσι μέσα σε έναν κόσμο που κινητοποιείται μόνο για να κερδίσει χρήματα; Μέσα σε αυτόν τον κόσμο το να διαλέγεται κάποιος ή να μιλάει για την τέχνη, αυτομάτως τον μετατρέπει σε «τρελό του χωριού».

Όταν μιλάει κανείς για τους απλούς ανθρώπους, απλούς με την έννοια ότι δεν γνωρίζουν πολλά πράγματα για την τέχνη ή για την κουλτούρα, πρέπει να σέβεται τους κώδικές τους. Και εγώ, παρ’ όλο που μου άρεσε να ασχολούμαι με την τέχνη από παιδί, ένιωθα περίεργα βλέποντας όλους αυτούς που πεινούσαν για να παραμείνουν καλλιτέχνες. Για μια στιγμή είχα συνδέσει την τέχνη με την πείνα. Όταν όμως πήρα τα πρώτα 200 δολάρια από ένα μικρό έργο μου, έπαθα σοκ. Γιατί η μητέρα μου έπρεπε να δουλεύει δύο εβδομάδες για να πάρει αυτά τα λεφτά. Ο απλός άνθρωπος λοιπόν αμέσως καταλαβαίνει όχι ακριβώς την τέχνη, αλλά την οικονομική δύναμη που μπορεί να κρύβει η τέχνη αν χρησιμοποιήσεις τους κώδικές του για να σε καταλάβει. Μετά τα πρώτα 200 δολάρια η μητέρα μου δεν είχε αντίρρηση για αυτό που είχα επιλέξει να κάνω στη ζωή μου.

- Σας επηρέασε το γεγονός ότι από ένα σημείο και μετά δεν είχατε κανένα πρόβλημα οικονομικό με τη δουλειά που κάνετε;

Όχι. Είμαι ο ίδιος άνθρωπος που ήμουν και πριν από 15 χρόνια, με τη διαφορά ότι τώρα ζω πιο άνετα. Υπάρχει ένα είδος επαφής.

- Ποιο το ενδιαφέρον της μάχης του ανθρώπου με τον χρόνο, αφού τελικώς θα ηττηθούμε;

Οι άνθρωποι συνήθως φοβούνται να πεθάνουν. Προσωπικά δεν νομίζω ότι είναι κάτι κακό.

- Ποιο είναι το κακό αν δεν είναι αυτό;

Δεν ξέρω. Αυτό που ξέρω είναι ότι ο θάνατος δεν είναι κάτι κακό.

- Τότε γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι τον θεωρούν κακό;

Όταν είσαι παιδί σού λένε για την κόλαση, μπαίνει στη μέση η θρησκεία και όλα αυτά. Υποσυνείδητα μας δημιουργείται μια πολύ μίζερη αντίληψη για τον θάνατο. Το παιδί δεν έχει την αίσθηση ότι όταν επέλθει ο θάνατος παύεις να υπάρχεις και να αισθάνεσαι. Νομίζει ότι ο άνθρωπος εξακολουθεί να υποφέρει και η ιδέα αυτή το τρομοκρατεί.

- Τι είναι αυτό που βοηθάει ένα έργο τέχνης να αντέξει στον χρόνο;

Δεν έχω ιδέα.

- Δεν σας έχει απασχολήσει η σύσταση των έργων που αντέχουν στον χρόνο;

Είναι κάτι που δεν με ενδιαφέρει. Ποτέ δεν με ενδιέφερε να ανακαλύψω κάτι τέτοιο. Το μόνο που πάντα ήθελα να ανακαλύπτω ήταν οι συγγένειές μου μέσα στην τέχνη. Κάποια στιγμή, πριν από μερικά χρόνια, είχα πάει να δω ένα έργο που ήθελα πολύ να δω από κοντά και όχι στις σελίδες κάποιου βιβλίου. Όταν βρέθηκα μπροστά σε αυτό το έργο ένιωσα αμέσως πάρα πολύ ξεκάθαρα την αίσθηση ότι αυτή ήταν η γιαγιά μου! Πολλοί άνθρωποι οι οποίοι δεν έχουν φυσική συγγένεια με κάποια άτομα, δεν έχουν δηλαδή συγγενείς εξ αίματος, δημιουργούν συγγένειες με αντικείμενα.

- Πώς νιώθετε όταν κάποιοι άνθρωποι στέκονται μπροστά σε αυτά που κάνετε και δηλώνουν ότι δεν καταλαβαίνουν τίποτα;

Σίγουρα υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι δεν θα σε καταλάβουν. Και από τους άλλους όμως μπορεί να υπάρξουν πολλοί οι οποίοι, ενώ θα σε καταλάβουν, θα σε απορρίψουν. Το αν ο άλλος καταλαβαίνει, αμφισβητεί ή απολαμβάνει αυτό που του λες είναι κάτι που το βλέπεις στα μάτια του. Δεν έχει πάντως για μένα και τόση σημασία αν κάποιος καταλάβει τι κάνω. Σημασία έχει για μένα να μην αποτελώ κλειστό σύστημα. Να αφήνω μια πόρτα ανοιχτή για να μπορεί ο άλλος να με πλησιάσει, εφόσον βέβαια μπορεί και θέλει να το κάνει.

- Γιατί να έχει αγοραστική δύναμη ένα έργο τέχνης;

Κατά καιρούς με έχει απασχολήσει αυτό που ρωτάτε αλλά κάπως ξώφαλτσα, με την έννοια ότι δεν έψαξα και πολύ να βρω μιαν απάντηση. Δεν την έχω βρει, αλλά δεν με νιάζει κιόλας τόσο πολύ. Από τη στιγμή που κάποια από τα έργα μου πουλιούνται, εντάξει. Το ξέρω ότι υπάρχουν μερικοί καλλιτέχνες που το θέμα αυτό τους απασχολεί πολύ περισσότερο από μένα. Για μένα, ξέρετε, δεν έχει και τόσο ενδιαφέρον η επιθυμία των ανθρώπων να κερδίσουν χρήματα. Εκείνο που έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον είναι το τι τα κάνουν οι άνθρωποι τα χρήματα που κερδίζουν. Αγοράζουν σπίτια, αυτοκίνητα και διάφορα τέτοια. Πάντως αυτό που με ρωτήσατε άρχισε να με απασχολεί στο κολέγιο, όταν ένας καθηγητής έκανε την πρόβλεψη ότι κάποια έργα μου θα είχαν κάποτε τρελές πωλήσεις. Τότε για πρώτη φορά είχα αρχίσει να σκέφτομαι τη σημασία της αγοραστικής δύναμης ενός έργου τέχνης και τι τελικώς την καθορίζει.

- Κύρια πηγή γνώσης για έναν καλλιτέχνη είναι η παιδική του ηλικία;

Ναι, η παιδική ηλικία μπορεί να αποτελέσει πηγή γνώσης.

- Υπάρχουν άνθρωποι που δεν ενηλικιώνονται;

Ναι. Οι συγγενείς μου. Κοντεύουν να γεράσουν και είναι ακόμη νήπια.

- Ζουν πολλοί συγγενείς σας;

Ναι.

- Επικοινωνείτε με τους συγγενείς σας σήμερα;

Με παίρνουν πού και πού κανένα τηλέφωνο. Όταν με παίρνουν και με βρίσκουν, τους το ξεκόβω αμέσως: «Σας αγαπάω, πάντα θα σας αγαπάω, αλλά δεν έχω καμία όρεξη να μιλάω μαζί σας.» Πραγματικά δεν έχω τον τρόπο να τους χειριστώ. Μου προκαλούν θλίψη.

- Υπάρχει κάτι που σας δημιουργεί τώρα θλίψη;

Υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε μια γενικότερη θλίψη και στη θλίψη που σου μεταδίδει κάποιος. Ένας συγγενής που με παίρνει τηλέφωνο και με τσιγκλάει είναι σε θέση να μου προκαλέσει έντονη θλίψη, που μπορεί να κρατήσει μέρες. Υπάρχει όμως και μια άλλη περίπτωση, όπου η θλίψη συνδυάζεται με τη δημιουργία. Είναι σαν το αλατοπίπερο στο φαγητό.

- Υπάρχει διαφορά μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας;

Υπάρχει διαφορά, και συνήθως εγώ δημιουργώ μέσα από μια πραγματική κατάσταση λειτουργώντας με τη φαντασία.

Έργα του Λουκά Σαμαρά